"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

pen, welke voor de meervermogende klasse der maatschappij van een alge-
meen of bijzonder nut zijn en bepaaldelijk ook met die, welker verkrijging
noodzakelijk is tot het doen der hoogere studien". Het hoger onderwijs was
verantwoordelijk voor academische opleidingen teneinde "de wetenschap te
volmaken en uittebreiden en om die kundigheden mede te deelen welke
noodzakelijk zijn, voor de uitoefening der geleerde standen, en voor het beklee-
den der voornaamste bedieningen in de staat" (Nooij 1939, 223 e.v.).
Het onderwijskundige beginsel van het Nederlandse schoolsysteem had
betrekking op de ontwikkeling van de cognitieve mogelijkheden van leerlin-
gen. Een reeks van vakken was opgenomen in het onderwijsprogramma van
lagere scholen, middelbare scholen, vakscholen en scholen voor het voorberei-
dend hoger onderwijs om de intellectuele kwaliteiten van leerlingen te bevor-
deren. Het rijksschooltoezicht achtte zich, in opdracht van het oppertoezicht,
verantwoordelijk voor de intern-inhoudelijke aspecten van het Nederlandse
schoolsysteem met uitzondering van het hoger onderwijs. De rijksschool-
toezichthouders leken het Hemkes na te zeggen toen hij in 1862 schreef:
"Onderwijzen is, kennis en vaardigheid mededeelen" (Hemkes 1862, 12).
Onderwijsinspecteurs en schoolopzieners controleerden en evalueerden opdat
onderwijs op verantwoorde wijze plaatsvond. Zij stimuleerden onderwijs-
gevenden tot cognitieve ontwikkeling van de kwaliteiten van hun leerlingen.
4.4.3 Het inspectorale schooltoezicht
Het onder het oppertoezicht van de minister van binnenlandse zaken
gestelde rijksschooltoezicht was voor het lo en het mulo in 1857 in handen
gesteld van elf provinciale inspecteurs, een aantal dat in 1878 teruggebracht
werd tot drie inspecteurs. Ze werden vanaf 1857 bijgestaan door districtsschool-
opzieners en sedert 1878 aangevuld met arrondissementsschoolopzieners. Het
toezicht op het mo werd sedert 1863 uitgeoefend door drie inspecteurs, een
aantal dat in 1878 vervangen werd door twee inspecteurs. Rond de eeuwwisse-
ling kwamen er nog drie inspecteurs van het middelbaar onderwijs bij ten
behoeve van het toezicht op bro, de vaktheoretisch georienteerde "ecoles
professionnelles", en vakonderwijs, de als vaktheoretisch-praktische "ecoles
d'apprentissage" te kwalificeren onderwijsinstituten (Romeijn 1866, 4). De
onderwijsinspectie van het middelbaar onderwijs kende geen assisterende
schoolopzieners. Op het voorbereidend hoger onderwijs werd sedert 1876 toe-
245