"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

dingsscholen, werden bezocht door leerlingen uit middengroeperingen en
hogere milieus. De protestants-christelijke en rooms-katholieke opvattingen
plaatsten de school in het verlengde van het gezin. Het familiale verband was
ten opzichte van het onderwijsinstituut de eerste pedagogische instelling. De
school werd naast jeugdbeweging en kerk gezien als een opvoedkundig-aan-
vullend instituut dat verdedigster was van confessionele waarden en normen.
In de loop van de jaren trad er vanaf 1920 een verschuiving op in de
omvang van de verhouding van het openbaar lager onderwijs en het bijzonder
lager onderwijs. Het aantal openbare scholen nam af, het aantal bijzondere
scholen nam toe. Het onderwijsverslag over 1929 meldde dat de "uitbreiding
van het bijzonder onderwijs" "tot opheffing van verschillende openbare scho-
len" leidde. Hun gebouwen werden meestal "afgestaan aan bijzondere
schoolbesturen" (OV 1929/2, 4). Na de Tweede Wereldoorlog bleef de
verzuilingsspanning nog lang aanwezig. In 1945 weigerden met name de
rooms-katholieken hun medewerking aan een door de landelijke overheid
ondersteunde bijeenkomst van de zogenoemde Vernieuwingsraad, een raad
die zich bezig hield met de vernieuwing van de vorm en inhoud van het
Nederlandse schoolsysteem (Dodde 1978, 40). In deze Vernieuwingsraad zag
de landelijke overheid een instrument tot verandering en verbetering van het
Nederlandse schoolsysteem, een onderwijsinnovatie-orgaan, zoals de
Maatschappij tot Nut van 't Algemeen aan het begin van de negentiende
eeuw was (Dodde 1981 a, 79). De weigering van rooms-katholieken tot deel-
name doorbrak de intentie van de landelijke overheid een verandering en
verbetering van het schoolstelsel te ontwerpen. Confessionelen - en niet alleen
rooms-katholieken - zagen in deze bedoeling een aantasting van de vrijheid
van onderwijs.
De verdeling van de Nederlandse samenleving in confessionele en non-
confessionele groeperingen speelde ook een rol bij de benoeming van hoofdin-
specteurs, inspecteurs, adjunct-inspecteurs en schoolopzieners, opdat "het
rijksschooltoezicht in zijn geheel" "een getrouwe afspiegeling" werd, zoals de
hoofdinspecteurs van het lager onderwijs in 1953 meldden, "van het Neder-
landse volk, wat zijn politieke en kerkelijke structuur betreft" (ABiZh 806,
18 februari 1953, 1). De aandacht en zorg voor de confessionele en non-
confessionele verdeling van functies, waaronder die van het rijksschool-
toezichthouders, werden een onderwijspolitieke aangelegenheid. Er werd door
470