"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

minder streng regiem. De beslissingen omtrent deze verwijderingen en de daar-
op volgende herplaatsingen werden gelaten aan de kloosterorden en de kapit-
tels die overleg pleegden met abt en bisschop. De visiteurs werden bij hun
bezoek aan klooster en kerk omtrent de ontwikkelingen van het leerlingen-
bestand gemformeerd. Een oordeel over opvallende wijzigingen in het aantal
leerling-monniken en leerling-kanunniken behoorden niet tot hun competentie.
Ze besteedden slechts aandacht aan de continuTteit van kloosters en kerken.
Na een voltooide opleiding konden leerling-kanunniken opgenomen wor-
den in het kapittel. Hun leeftijd was daarbij van betekenis. Kanunniken dien-
den bij opname tenminste negentien jaar oud te zijn. De toekomstige leidsman
van het volk kon niet te jong zijn. Vanzelfsprekend bepaalden de leden van het
kapittel hun toetreding tot het corps van kanunniken. Bij toelating werden de
leerling-kanunniken door het kapittel geemancipeerd verklaard en als "canoni-
cus emancipatus" (Schoengen 1911/1915, 374) opgenomen in het kapittel-
corps. Over een beeindiging van het onderwijs aan het klooster die leerling-
monniken de mogelijkheid bood in te treden in de kloosterorde, is niets
bekend. Het bestuur van de kloosterorde besliste of de leerling-monniken, op
voorspraak van de abt, bekwaam geacht werden de positie van monnik in te
nemen. Zijn betekenis voor de kloostergemeenschap bepaalde de plaats die hij
uiteindelijk innam. Ook met deze toelatingsprocedures hadden de visiteurs
geen bemoeienis. Ze werden door het klooster en de kerk die ze bezochten, op
de hoogte gebracht van de voortgang van het onderwijs, de ontwikkelingen in
het bestand van het onderwijzende personeel en de mutaties in het leerlingen-
tal. Als ze zich al uitspraken over onderwijsgevenden en leerlingen veroorloof-
den, dan was dat steeds binnen het kader van de uitkomsten van het onder-
wijs in constaterende zin. Van beoordelingen onthielden ze zich veelal.
De hoeveelheid kennis en vaardigheden waarover leerlingen de beschik-
king moesten hebben, was afhankelijk van hun toekomstige plaats in het kloos-
ter en in het kapittel. De onderwijsgevenden van beide instituties waren over-
dragers van kennis en vaardigheden. Leerlingen dienden een adequate
opleiding te ontvangen; ze moesten tenslotte in het eigen klooster en kapittel
kunnen functioneren. De visiteurs waren slechts gericht op de resultaten van
het onderwijs waarvan zij hoopten dat het gegeven werd door, zoals visiteur
Masius in 1609 over een onderwijzer aan een dorpsschool noteerde, een
"schoolmeester" die "een beste man" was "en goed katholiek". Weliswaar
26