"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

etekende alledaagse weldadigheid. Kanunniken verbreidden door predikingen
het Christendom en traden als geestelijk leidsman op voor hun al of niet geker-
stende toehoorders. Ze waren ziekentroosters, steunden armen en toonden
medeleven bij begrafenissen. Monniken en kanunniken waren de soldaten van
Christus, de "milites Christi" (Bartelink 1989, 114 e.v.). Zij verdedigden het
christelijke geloof tegen het vermeende ongeloof van het paganisme (Bredero
2000, 396 e.v.). Nonnen waren door "puritas" en "quies" de beschermsters
en verzorgsters van het christelijke geloof (Diem 2000, 275 e.v.).
De visitatie van het onderwijs in kloosterscholen en kapittelscholen was
eenvoudig. Veelal werd volstaan met gesprekken met de leiding van het kloos-
ter en het kapittel, met abten en bisschoppen. De visiteurs verzamelden en
ordenden gegevens omtrent het onderwijs, zoals die door de abten en bis-
schoppen verstrekt werden. Een enkele keer kwamen de visiteurs in de lesruim-
ten waarin onderwijs gegeven werd. Ze herinnerden zich hun eigen schooltijd;
de visiteurs kenden het onderwijs uit eigen ervaring. Hoewel er verschillende
doelstellingen waren voor het onderwijs in kloosterscholen en in kapittelscho-
len, waren de concretiseringen ervan vrijwel gelijk. Er was een niveauverschil
door een vereiste differentie in kennis en vaardigheden. Van kanunniken werd
meer verlangd dan van monniken en nonnen. De kloosterschool en kapit-
telschool brachten hun leerlingen in elk geval geletterdheid bij. Het Christendom
was een godsdienst van de Schrift. Kloosterlingen en leden van het kapittel
moesten kunnen lezen en schrijven. De uitvoering van kloosterlijke en kerkelijke
rituelen in zang en gebed waren de belangrijkste leergebieden. In 1572 met
name maakten visiteurs in een van hun rapporten melding van een kanun-
nikenopleiding in Oirschot die onderwees "in grammaticalibus et politioribus
litteris". Het weinig omvangrijke onderwijsprogramma dat onderdelen bevatte
uit de grammatica en de letteren, werd tegenover de visiteurs toegelicht - en
verdedigd - met de opmerking dat het onderwijs goede priesters had opgele-
verd (Frenken 1956, 175). Een aantal van hen was tot tevredenheid in omlig-
gende dorpen en plattelandsgemeenten werkzaam. De visiteurs namen genoe-
gen met de gegeven uitleg, alhoewel zij het onderwijsprogramma enigszins
beperkt vonden. Een redresserende taak - door onder meer aan te sturen op
een uitbreiding van het weinig omvangrijke onderwijsprogramma van de
kanunnikenopleiding - was niet in hun opdracht opgenomen. Als de resultaten
van het onderwijs door de opleiders voldoende geacht werden, dan stemden de
22