"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

de individualiteit des onderwijzers. In 't algemeen schenen de mannen van
zekeren leeftijd daarvoor meer tact te bezitten, dan de jonge onderwijzers"
(ABiZd 359, 50). Ook later, als de jongeren ouder geworden waren, werden er
evenmin wanklanken gehoord. Er was meer onderlinge tolerantie dan de
onderwijsgeschiedenis van de schoolstrijd wilde doen geloven.
De geringe betrokkenheid van het Nederlandse volk bij met name de
realisering van de pedagogische richtlijn was er onder meer de oorzaak van dat
de landelijke overheid vast kon houden aan haar standpunt dat de openbare
school een algemeen-christelijk onderwijsinstituut moest zijn, terwiji voor de
andersdenkende geestelijke en politieke leiders de mogelijkheid gecreeerd
werd in alle vrijheid een bijzondere school op te richten en te onderhouden. De
school als christelijke instelling bleef de richtlijn voor het Nederlandse school-
systeem, waarbij de mate van de confessionaliteit werd overgelaten aan de
oprichters en beheerders van de diverse scholen.
Onderwijs was evenwel, naar de opvatting van inspecteur Kreenen, meer
dan de ontwikkeling van de "zedelijke vermogens" van de leerlingen. Juist "de
ontwikkeling van de verstandelijke" vermogens was van belang. In feite moest
er "harmonie" "zijn tusschen opvoeding en onderwijs, om het kind tot een
zedelijk en verstandelijk ontwikkeld mensch te vormen" (ABiZd 605, 41). Deze
opvatting leidde ertoe dat de discussie omtrent de confessionaliteit of de non-
confessionaliteit van het onderwijs geen rol speelde bij het mo en ho.
Aanvankelijk werd verondersteld dat als de leerlingen twaalf jaar of ouder
waren de grondslagen van het christelijke waarden- en normenstelsel reeds
gelegd waren door de ouders en, zo mogelijk, door de onderwijzers van de
lagere school. Ten tijde van het ontstaan van het mo, werden confessionelen
onzeker over de kwaliteit van het onderwijsprogramma. Protestants-christelij-
ken verzetten zich tegen de overwegend cognitieve benadering door met
name de hbs. Rooms-katholieken wezen de zogenoemde wereldse dwaasheid
van het hooghartig intellectualisme van het voortgezet onderwijs af (Dodde
1991, 237). De leidinggevenden hadden meer moeite met het intellectualisme
van het Nederlandse schoolsysteem dan de ouders en hun kinderen, waarbij
overigens aangetekend moet worden dat het bezoek aan voortgezet onderwijs
gering was (tabel 4.7).
De schoolwetten schreven voor in welke vakken onderwijs gegeven
moest worden. De inhoud van deze schoolvakken werd een aangelegenheid
341