"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

Na een viertal jaren ving het Israelitische onderwijs weer aan op de wijze
die bekend was van voor 1940. Er was weer - vanaf 1946 - bijzonder joods
onderwijs op Israelitische scholen (Sanders 1992, 235 en 241) en er was weer -
sedert 1948 - joods-godsdienstig onderwijs voor Israelitische leerlingen die een
niet-joodse school bezochten. De controle op deze scholen werd als vanouds
uitgeoefend door een rabbijn-inspecteur. Uiteraard was na 1945 het aantal
leerlingen aanmerkelijk lager dan in de periode van voor 1940. Uitgesproken
joodse openbare scholen, zoals met name in de grote steden het geval was,
kwamen niet meer voor.
5.4.4 Bisschoppelijk onderwijstoezicht
Een equivalent van het schooltoezicht op de orthodox-joodse scholen
waren de bijzondere onderwijsinspecties van de protestants-christelijke en de
rooms-katholieke onderwijsinstituten. Aan het begin van de twintigste eeuw
werd een inspectie geformeerd van bisschoppelijke hoofdinspecteurs en
bisschoppelijke inspecteurs. Ze hield toezicht op rooms-katholieke scholen. De
bisschoppelijke inspectie was tevens verantwoordelijk voor de pastorale zorg
voor rooms-katholieke leerlingen op de openbare scholen. Voor al deze leerlin-
gen was de catechese als inhoudelijke geloofsprediking van belang. Voor elk
gebied dat door een bisschop bestuurd werd - een diocees - werd een priester
aangewezen, die de functie van bisschoppelijke inspecteur vervulde. Rond 1920
waren er vijf. De bisschoppelijke inspectie had een breed werkgebied. Ze beperk-
te zich niet tot rooms-katholieke scholen voor bewaarschoolonderwijs en lager
onderwijs, maar besteedde ook aandacht aan rooms-katholiek voortgezet lager
onderwijs, middelbaar onderwijs en voorbereidend hoger onderwijs. Tevens ging
haar aandacht uit naar de rooms-katholieke onderwijzersopleiding (Hoogbergen
1991, 130 e.v.). De bisschoppelijke inspectie had een beschermende functie.
Gevreesd werd dat de landelijke overheid haar rijksschooltoezicht "zou gebrui-
ken als een mogelijke invalspoort om zich" "te bemoeien" met onder meer "de
benoeming van leerkrachten". De bisschop wenste door middel van zijn inspec-
teurs bij de aanstelling van onderwijzend personeel verzekerd te zijn van rooms-
katholieke onderwijsgevenden. De scholen, waarvoor hij verantwoordelijk was,
moesten rooms-katholieke onderwijsinstituten zijn. Dat impliceerde dat het
onderwijzende personeel op zijn rooms-katholiciteit werd onderzocht.
De taakomschrijving van de bisschoppelijke inspecteurs eiste van hen dat
zij zich door middel van "schoolbezoek en besprekingen met de schoolteams"
442