"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

herordening in de bestaande schoolsoorten voor het lager onderwijs. Het
onderwijs op de kleine-kinderscholen dat beschouwd kon worden als een
voorbereiding op het lager onderwijs, kreeg in de wetten op het lager onder-
wijs geen plaats, ook niet in de als voorbeeldig beschouwde wet op het lager
onderwijs van 1806 van commissaris tot de zaken van het lager onderwijs Van
den Ende. De organisatiestructuur van de Franse scholen als een vorm van
voortgezet onderwijs dat volgde op het lager onderwijs, liet de landelijke over-
heid ongemoeid. De Latijnse scholen kregen een enigszins uitgebreider
onderwijsprogramma. De hogescholen behielden hun reeds lang bestaande
vorm en inhoud (Wachelder 1992, 62 e.v.).
Het rijksschooltoezicht onderschreef deze consolidering. In 1804 had
schoolopziener Nieuwold al opgemerkt, dat "volgens oudere en nieuwere
ondervinding, de verbetering van het onderwijs, zo ver zij wenschlijk en ook
mooglijk mag worden geacht, een werk is van een langzaamen gang" (ARSF
10a). De herordening van de lagere scholen had slechts een naamsverandering
van instituten voor deze vorm van onderwijs tot gevolg, terwijl de aanduidin-
gen van de andere schoolsoorten - kleine-kinderschool, Franse school, Latijnse
school en hogeschool - ongewijzigd bleven. Sedert 1806 werden de lagere
scholen ingedeeld in drie schoolcategorieen, te weten scholen voor openbaar
onderwijs, scholen voor bijzonder onderwijs van de eerste klas en scholen voor
bijzonder onderwijs van de tweede klas. Het bleek een gedegen indeling te
zijn, die tot 1857 - het jaar waarin de vierde wet op het lager onderwijs werd
aangenomen - gehandhaafd kon worden. De diaconale armenscholen en de
scholen in de weeshuizen van de achttiende eeuw kregen in de wet van 1806
de aanduiding toegewezen van bijzondere scholen van de eerste klasse. In
deze categorie werden overwegend confessioneel-georienteerde onderwijs-
instituten aangetroffen, die beheerd werden door particuliere instellingen.
Leerlingen kregen in die instituten protestants-christelijk of rooms-katholiek
onderwijs aangeboden. Ook joodse scholen werden gerekend tot bijzondere
scholen van de eerste klasse (Dodde 1996a, 68). Zelfs de lagere scholen die
gesticht waren door de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen - waarbij geen
sprake was van confessionaliteit - kregen in deze categorie een plaats. Dit
soort onderwijsinstituten - bijzondere scholen van de eerste klasse - bestond
uit stichtingsscholen en verenigingsscholen. Het aantal bedroeg gedurende de
eerste helft van de negentiende eeuw om en nabij 6% van alle Nederlandse
136