"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

ericht, dat de school in Stolwijk "slechts enkele ellen" van het kerkhof verwij-
derd lag. In de zomer verspreidden de doden die nog boven aarde stonden
"schadelijke gassen". "Na regenbuijen loopt niet zelden het water, dat door
den met lijken overvulden grond van het kerkhof is heengetrokken, door den
bouwvalligen muur op de straat en verspreidt een ondragelijken stank"
(Coronel 1875, 254 e.v.). De scholenbouw stond er in Nederland - in het bij-
zonder voor het lo - nog steeds slecht voor, zij het dat het elders niet beter
was. "Die baulichen Verhaltnisse der Elementarschule" in Europa "gehorten
bis ins 19. Jh. zu den am meisten kritisierten Aspekten der Schule" (Schmale
u.A. 1991,787).
Volgens wettelijk voorschrift uit 1857 moest het rijksschooltoezicht
onderwijzers verbieden onderwijs te geven in lokalen die "voor de gezond-
heid" van de leerlingen "schadelijk" waren of wanneer er sprake was "van
onvoldoende ruimte voor het aantal schoolgaande kinderen" (Hoorn 1907,
333). Deze te nemen maatregel werd nog gecompliceerd door veranderde
opvattingen over het klassikale stelsel. In 1875 berichtte H. Bouman in "De
Schoolbode", dat onder klassikaal onderwijs een onderwijssysteem verstaan
moest worden, waarbij leerlingen "nagenoeg van gelijken leeftijd en vorderin-
gen" verdeeld werden over "verschillende leervertrekken". Bouman bepleitte
een "stelsel van volledige klassenscheiding", een stelsel dat het lo nog niet
algemeen had ingevoerd. Het mo en het vho kenden reeds geruimte tijd het
stelsel van afzonderlijke klassen per leerjaar. Naar het inzicht van Bouma
vereiste het klassikale onderwijs "eene bepaalde indeeling". Het schoolvertrek
moest in afzonderlijke lokalen verdeeld worden. ledere onderwijzer diende zijn
eigen klaslokaal te hebben. Een dergelijke opzet vereiste een over klassen ver-
deeld onderwijsprogramma. Dit onderwijsprogramma bestond voor de aan-
vangsklas uit "het aanschouwingsonderwijs en het aanvankelijk leesonder-
richt", voor de middenklas uit "het rekenonderwijs en het schrijven" en voor
de hoogste klas uit "taalonderwijs, aardrijkskunde en natuurkennis" (Bouman
1875, 1 e.v.). Bouman ging in zijn betoog nog uit van een drieklassige school.
In de nadere uitwerking werd gedacht aan een gedetailleerde verdeling van de
onderwijsleerstof, waartoe een leerplan met een rooster van werkzaamheden
het meest geschikte middel was (Lentz e.a. 1989, 46 e.v.).
Hoewel hoofden van scholen aanvankelijk voor een indeling in klasloka-
len niets voelden - het overzicht over het onderwijzende personeel ging, naar
378