"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

anger werden hogere eisen gesteld. Hij moest behalve kennis en vaardigheid
in lezen, schrijven, rekenen en taal, tevens kennis hebben van aardrijkskunde
en geschiedenis. Voor de laatste onderdelen gold algemene "kennis van de
oppervlakte der aarde, van de ligging en strekking der werelddeelen en der
landen van Europa; eene meerdere kennis van ons vaderland en nog meer bij-
zonder" van het gewest waaruit de kandidaat afkomstig was en een "alge-
meen overzigt der algemeene geschiedenis, eene meer bijzondere kennis van
de bijbelsche geschiedenis en van die van ons vaderland". De eersteranger
tenslotte moest "ten minste de lagere meetkunde goed verstaan" en deze
kunnen toepassen "op wiskundige aardrijkskunde en natuurkunde" en "in de
algebra tot aan de vergelijkingen van den 2den graad ingesloten goed ervaren
zijn" (ARSO385).
Diploma's voor vakken die bij het voortgezet lager onderwijs gewenst
waren, bestonden niet. Na een succesvol examen in een van de vakken die
nodig waren om onderwijzer te kunnen worden op een school voor voortgezet
lager onderwijs, werd een aantekening gemaakt op de laatst verworven akte
voor het lager onderwijs. Doordat de rangen gebonden waren aan leeftijden,
kon het gebeuren dat in 1811 aan F.H. Goede - hij was zestien jaar - "eene
acte van den 4den rang gegeven" werd, waarop werd "aangeteekend", "dat
hij de fransche en hoogduitsche taal uitstekend verstaat, gelijk ook dat hij de
engelsche taal goed verstaat en dat het alleen om zijne jonge jaren is, dat hij
geene acte van hoogeren rang ontvangen heeft, welke hij anderzins door zijne
bekwaamheid ten voile waardig was" (ARSZh 30, 283). Klaarblijkelijk mocht of
wilde de examencommissie geen dispensatie verlenen. Onderwijzer Goede was
echter een uitzondering waarmee de examencommissie geen raad wist en der-
halve een formele houding aannam. Meestal deden onderwijzers op oudere
leeftijd examen voor een aantekening voor het voortgezet lager onderwijs.
Bovendien bezat de onderwijzer die examen wilde doen voor een aantekening
voor een schoolvak bij het voortgezet lager onderwijs, veelal reeds een tweede
rang. Opmerkelijk was dat bij het examen niet gevraagd werd naar praktijk-
ervaring bij oudere leerlingen. De meeste onderwijzers waren echter slechts
bedreven in de omgang met leerlingen van de lagere school. Het was de vraag
of hen dat geschikt maakte voor leerlingen in de leeftijd van twaalf tot vijftien
en zestien jaar. Een afzonderlijke voorbereiding werd evenwel niet overwogen.
Voor het examen van de diploma's van de derde, tweede en eerste rang
bestond veel belangstelling. Soms diende de commissie tijdens haar
189