"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

van de omgeving waarin de representanten van het rijksschooltoezicht werk-
zaam zouden zijn. De bepalende factor van de onderwijswetgeving in de
periode van 1857 tot 1920 was tenslotte, zoals vanouds, de verdeling van het
Nederlandse schoolsysteem - met name bij het lager onderwijs - in confes-
sionele en niet-confessionele onderwijsinstituten. Het was de consequentie van
de nog nader aan te geven strijd van orthodox-joodse, protestants-christelijke
en rooms-katholieke groeperingen voor een dogmatisch-confessionele school
in plaats van een ondogmatische algemeen-christelijke school, waarvan de
meer vrijzinnig-georienteerde protestants-christelijken en liberaal-denkende
rooms-katholieken aanvankelijk voorstanders waren (Duijnhouwer 1997, 156
e.v.). In Noord-Brabant waren in 1858 acht van de dertien schoolopzieners
rooms-katholiek en drie protestants-christelijk (Molhuijsen e.a. 1914, 400, en
Verhoeven 1994, 359). Van twee schoolopzieners kon de confessionele voor-
keur niet vastgesteld worden. Over het gehele schoolopzienerscorps - de
schoolopzieners van Noord-Brabant meegerekend - mag opgemerkt worden
dat bij zijn benoeming in 1857 ongeveer een derde van de schoolopzieners
rooms-katholiek was. Voor zover kon worden nagegaan, waren daarentegen
slechts twee van de elf provinciale inspecteurs bij hun aantreden in 1857
rooms-katholiek. In latere jaren werd bij de benoeming tot rijks-
schooltoezichthouder in toenemende mate rekening gehouden met de verde-
ling van de confessionaliteiten. Bedoelde verdeling over de functies bij het
rijksschooltoezicht geschiedde echter met de liberale attitude van de aanstaan-
de schoolopzieners als grondslag. Niet het protestants-christelijk-zijn of het
rooms-katholiek-zijn als zodanig bleek doorslaggevend, maar vooral een libe-
rale houding ten opzichte van maatschappelijke vraagstukken, waaronder het
onderwijs, was van belang. Orthodox-georienteerden wenste de landelijke
overheid geen plaats te bieden in het rijksschooltoezicht.
De nog nader aan te geven controverse over het karakter van de openbare
lagere school leidde ertoe dat de landelijke overheid geen tegenstanders van de
openbare school tot rijksschoolopziener benoemde. Ze stelde gedurende de
tweede helft van de negentiende eeuw leden van de onderwijsinspectie aan die
voorstander waren van de landelijke onderwijspolitiek en het landelijke
onderwijsbeleid. Inspecteur M.P. Lindo stelde in 1865 de minister van binnen-
landse zaken voor bij een vacature een van de twee protestants-christelijke
schoolopzieners te Rotterdam te vervangen door "een liberaal katholieken
257