"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

door het klassikale onderwijs en een geordend onderwijsprogramma. De onder-
wijsinspectie steunde daarbij op het wettelijke voorschrift uit 1801 dat voor het
lager onderwijs en voortgezet lager onderwijs voorschreef dat de leerlingen ver-
deeld moesten worden over drie klassen. In het "Reglement van orden voor de
openbare scholen" van 1801 werd het klassikale systeem als een voorschrift
voor een goede onderwijsorganisatie van het Nederlandse schoolsysteem ver-
meld. De onderwijsgevenden die werkzaam waren bij het lager onderwijs, moes-
ten vanaf 1801 de onderwijsleerstof voor hun leerlingen over klassen verdelen.
In de eerste klas diende de leerlingen het spellen geleerd te worden, het
aanvankelijk lezen en de kennis van de cijfers. In de tweede klas stond het leren
schrijven en rekenen op het programma. Tenslotte werd in de derde klas geleerd
hoe enkele taalregels gehanteerd moesten worden (Hoorn 1907, 129 e.v.).
Het klassikale systeem was uit eigen ervaring bij de schoolopzieners
bekend. Zij hadden als leerling een Franse school of een Latijnse school
bezocht. De schoolopzieners hadden toentertijd de opklimming van de leerstof
in moeilijkheid gedurende een aantal klassenjaren op hun school ervaren. De
schoolopzieners bevorderden ook voor de lagere school de invoering en het
gebruik van het klassikale systeem. Het hield een ordening van onderdelen van
het onderwijsprogramma in en een organisatorische ordening in leerjaren. Het
klassikale systeem stond voor geordendheid.
Het onderwijs had echter te kampen met veel schoolverzuim. Er waren
regelmatig klachten van schoolopzieners over het wisselende schoolbezoek
van leerlingen. "Het onafgebroken schoolgaan", zo mopperde de Noord-
Hollandse schoolopziener J. Dozy in 1828, was in het bijzonder "in de dorpen
moeijelijk tot stand te brengen" (ARSNh 86). 's Winters gingen er aanzienlijk
meer leerlingen naar school dan 's zomers. In het Groningse "Westerwol-
dingerland wierd op verscheidene dorpen, van onheuglijke tijden" "alleen
slechts van November tot Paasch school gehouden" (ARSGna 5), berichtte
schoolopziener Wester in 1804. Het overige deel van het jaar werd, zowel
door de leerlingen als door de onderwijzer, op het land gewerkt. De pogingen
van schoolopziener Wester aan deze traditie een einde aan te maken, misluk-
ten. Een algemeen gebruik kon klaarblijkelijk niet meteen ongedaan gemaakt
worden. De "kinderen", zo noteerde schoolopziener Goede in zijn onder-
wijsverslag van 1802, werden op jonge leeftijd "tot allerlei werk" "aangehou-
den, dat zij de school zelfs veel moeten verzuimen" (ARSZh 5). In 1824
152