"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

schappen, zooveel hunne vatbaarheid gedoogt, meer praktisch bekend, dan
wel stijf theoretisch, zonder evenwel een gebouw, beroofd van grondslagen,
op te trekken" (ARSNh 107). Hoewel deze denkbeelden en voorstellen door
de landelijke overheid goed werden ontvangen - al ontbrak ook voor de mees-
ters een noodzakelijke praktijkcomponent - bleven de plannen van Goede en
Clarisse onuitgewerkt. Het plan van Clarisse was te omvangrijk en mogelijk te
zwaar, bij de Goede leek het meer om de titel "lector" te gaan dan om een
gedegen opleiding waarover hij geen nadere inhoudelijke informatie verschaf-
te. Bij monde van Van der Palm kregen de schoolopzieners van het rijks-
schooltoezicht van Noord- en Zuid-Holland te horen, dat de landelijke over-
heid "het daar stellen van lectores, tot oeffening der school-onderwijzeren"
zou toejuichen, maar dat een dergelijk initiatief genomen moest worden door
"de respective school-opzieners" (ARSZh 1). Zij zouden dan zelf tevens moe-
ten zorgen voor een honorarium. De landelijke overheid was daartoe niet
bereid, noch in staat (Dodde 1968, 138). Geen van de denkbeelden en voor-
stellen werden uitgewerkt. Een gedegen opleiding als door enkele schoolop-
zieners bedoeld, werd uiteindelijk te theoretisch en te weinig praktijkgericht
geacht.
Een andere vorm van na- en herscholing die meer mogelijkheden tot
realisering had, waren zogenoemde korte cursussen die bestemd waren voor
fungerende onderwijzers. In 1818 gingen enige schoolopzieners over tot het
organiseren van deze vorm van nascholing (Brepoels 1976, 182 e.v.). Het waren
cursussen van enkele weken in de maanden juli en September. Bij deze cursus-
sen werd met succes gepoogd theorie en praktijk te combineren. De cursisten
volgden de praktijklessen van een ervaren en bekwame onderwijzer. Na afloop
van de schooldag lichtte de laatstgenoemde zijn werkzaamheden toe en voor-
zag zijn praktijk van een theoretische fundering. Ook werd aan de toehoorders
de mogelijkheid geboden zich onder leiding van de cursusleider-onderwijzer in
de praktijk te oefenen. Het bleven echter incidentele pogingen om het niveau
van het onderwijzersschap te verbeteren. Aan deze vorm van na- en herscho-
ling ontbrak continuTteit. Bovendien was ergeen landelijke toepassing.
Het meest succesvol waren de onderwijzersgezelschappen. Het waren bij-
eenkomsten van onderwijzers die zich verenigd hadden in onderwijsorganisaties
ter bevordering van de vakbekwaamheid. Ze werden door de landelijke over-
heid erkend en, wat mogelijk nog belangrijker was, jaarlijks gesubsidieerd.
Veelal ontstonden ze uit de verplichting van de schoolopzieners onderwijzers
184