"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

wijs in Nederland uit de beginjaren veertig van de negentiende eeuw, "in te
geleerde vormen gegoten, en sluit niet naauw, niet innig, aan 't leven en de
behoeften" (Smidt 1877, 96) van de leerlingen aan. De evaluerende
werkzaamheden brachten sommige schoolopzieners er toe een meer kind-
vriendelijk onderwijs te propageren.
3.4.1 Het Nederlandse schoolsysteem
Aan het begin van de negentiende eeuw bestond het Nederlandse
schoolsysteem uit bewaarscholen, lagere scholen, Franse scholen, Latijnse
scholen en hogescholen. De schoolopzieners waren er voorstander van het
schoolsysteem van de achttiende eeuw te continueren en in een landelijk wet-
telijk kader op te nemen. Dat vond plaats in de voorschriften van 1801 en
1803, de eerste nationale schoolwetten. Een definitievere vorm van de school
voor lager onderwijs en van het voortgezet lager onderwijs verschafte de
derde schoolwet van 1806, die ruim vijftig jaar van kracht bleef. Tijdens de
vijfde algemene vergadering van het rijksschooltoezicht in oktober 1805 was
er door afgevaardigden van de provinciale commissies van onderwijs met com-
missaris tot de zaken van het lager onderwijs Van den Ende in zes tot zeven
dagen uitvoerig over de conceptwet van gedachten gewisseld (Dodde 1968,
60 e.v.). Het was de eerste bijdrage op macroniveau van het rijksschooltoe-
zicht.
De schoolwet van 1806 beperkte zich grotendeels tot het lager onder-
wijs. Over het voortgezet lager onderwijs dat gerekend werd tot het lager
onderwijs, werden nauwelijks uitspraken gedaan. De discussie over een nieuwe
vorm van onderwijs, te weten het middelbaar onderwijs, werd uit de weg
gegaan. Slechts incidenteel kwam in een latere fase de vraag aan de orde of de
Franse school, die sedert de achttiende eeuw een breed algemeen-vormend
onderwijsprogramma aanbod (Frijhoff 1983, 21 e.v.), niet gerekend zou moe-
ten worden tot het middelbaar onderwijs. Een staatscommissie had tenslotte in
1809 bericht dat middelbaar onderwijs bestemd was voor leerlingen die lager
onderwijs genoten hadden en zich wensten voor te bereiden op een functie
waarvoor een opleiding op middelbaar niveau noodzakelijk geacht werd. Het
zou een vorm van onderwijs moeten zijn die leerlingen liet kennismaken met
niet-klassieke vakken, zoals levende vreemde talen en mathematische-natuur-
wetenschappelijke vakken. De school zou met een modern onderwijs-
128