"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

De toename van het aantal leden van het rijksschooltoezicht bleef achter
ten opzichte van de groei van het aantal ambtenaren van het ministerie van
onderwijs (tabel 5.23). Sedert de jaren vijftig van de twintigste eeuw werd
deze achterstand slechts vergroot. De indruk bestaat dat de administratieve
werkzaamheden van het ministerie van onderwijs van meer belang werden
geacht dan de controlerende, evaluerende, stimulerende en rapporterende
functie van het rijksschooltoezicht.
Het kostte de afzonderlijke rijksschooltoezichten vooral in de jaren dertig
van de twintigste eeuw veel moeite een vermindering van het aantal rijks-
schooltoezichthouders tegen te gaan. Het rijksschooltoezicht van het lager
onderwijs zag zijn aantal inspecteurs teruglopen. Voor het rijkschooltoezicht
van het kleuteronderwijs was gedurende enkele jaren geen afzonderlijk rijks-
schooltoezicht beschikbaar. De rijksschooltoezichtsector van het middelbaar
onderwijs bleef in zijn personeelsbezetting stabiel. Slechts het rijksschool-
toezicht van het nijverheidsonderwijs kon zich verheugen in een bescheiden
uitbreiding, zij het overwegend op het niveau van de controleurs. Na 1950
nam het aantal rijksschooltoezichthouders toe, al bleef de groei bij de toename
van de ambtelijke sector achter. Het was een teleurstelling voor het rijksschool-
toezicht. Niet geheel ten onrechte hebben de inspecteurs deze ontwikkeling
ervaren als een onderwaardering van hun werkzaamheden. Het bewees nog
eens dat de administratieve zorg van de onderwijsbureaucratie belangrijker
geacht werd dan de pedagogische zorg van het rijksschooltoezicht. Hun
onderwijskundig-didactische activiteiten konden, naar de opvatting van de
landelijke overheid, geminimaliseerd worden. De confessionele ministers van
onderwijs wilden dat ook. Zij achtten de vrijheid van onderwijs een verde-
digbaar fenomeen, hetgeen zou kunnen en zelfs zou moeten leiden tot ver-
mindering van de rijkscontrole, de rijksevaluatie en de rijksrapportage. Een
deel van de werkzaamheden van het rijksschooltoezicht werd overgenomen
door pedagogische centra en schoolbegeleidingsdiensten. Door leden van de
Tweede Kamer werd voorgesteld - ten koste van het rijksschooltoezicht - een
afzonderlijk schooltoezicht voor het bijzondere onderwijs in het leven te roe-
pen. In het verlengde van het bestaan van openbaar en bijzonder onderwijs
zou er een openbaar en bijzonder schooltoezicht moeten zijn.
Het departement van onderwijs liet de inspecteurs regelmatig merken dat
hun activiteiten van administratieve aard waren en niets anders dienden te
594