"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

handhaving van het gemeentelijke schooltoezicht en het toezicht op stich-
tingsscholen was een tegemoetkoming aan het verlangen van de grotere ste-
den en de instellingen voor stichtingsscholen om hun aloude inspectie-orgaan
te continueren. De schoolopziener maakte zelfs deel uit van het gemeentelijke
schooltoezicht. Met de plaatselijke instanties voor schooltoezicht overlegde hij
over de stand en het verloop van het onderwijs. Verslagen omtrent de stedelij-
ke onderwijsinstituten en stichtingsscholen moesten door de gemeentelijke
commissies en door de andere commissies van schooltoezicht op stichtings-
scholen worden ingeleverd bij de districtsschoolopziener. Ook op het platte-
land waren, evenzeer zoals in oude tijden, "Commissien van Toevoorzigt"
(Gorlitz 1849, 146) actief. Zij moesten toezien op het onderwijs dat op scholen
in dorpen en gehuchten gegeven werd. Ook zij dienden verslagen over hun
scholen bij de rijksschoolopziener van het district waarin het dorp of gehucht
gelegen was, in te leveren. Het rijksschooltoezicht ving zijn werkzaamheden
aan in een paraplufunctie. Het was een overkoepelend orgaan dat de bestaan-
de vormen van onderwijstoezicht op enigerlei wijze coordineerde. Het verenig-
de de commissies van schooltoezicht tot een onderwijsinspectoraal systeem.
Niet alleen het schooltoezicht op gemeentelijke lagere scholen en op
stichtingsscholen bleef in handen van het plaatselijke schooltoezicht en de
onderwijscommissies van stichtingsscholen, ook het schooltoezicht op het
onderwijs van de Latijnse school werd niet afgestaan aan het rijksschooltoe-
zicht. De benoeming van een inspecteur voor de Latijnse scholen aan het
begin van de negentiende eeuw had niet de bedoeling het gezag van het
gemeentebestuur van de Latijnse school en het curatorium aan te tasten.
Traditiegetrouw werd het toezicht van het curatorium op het onderwijsleer-
proces op zijn Latijnse school voortgezet. De door het curatorium opgestelde
jaarverslagen werden de inspecteur-schoolopziener toegezonden.
Een bijzondere vorm van schooltoezicht - een vijfde categoric van onder-
wijsinspectie - kon worden aangetroffen bij joods-synagogale gemeenten.
Zoals sedert de zeventiende eeuw het geval was, was het schooltoezicht over
joodse scholen toegewezen aan onderwijscommissies die uit drie tot vijf leden
van de joodse gemeenschap bestonden. Na 1817 stonden de onderwijscom-
missies onder toezicht van een Hoofdcommissie tot de Zaken der Israelieten,
die aan het Ministerie van de Zaken der Hervormde Kerk verantwoording
schuldig was. De onderwijscommissies werden bijgestaan door rabbijn-school-
119