"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

der de intenties van de bezetter uit het oog te verliezen. Gemachtigde Van
Rossem en zijn medewerkers hadden te zeer "de sluimerende verzetsgeest"
(Pater 1969, 50 e.v.) geactiveerd. In 1941 werd D.G. Noordijk benoemd tot
inspecteur in algemene dienst met een soortgelijke opdracht als Van Rossem,
Dijkeman en Valkenburg. Zijn instructie van 1941 vermeldde, dat het als inspec-
teur in algemene dienst - als hoofdinspecteur of inspecteur-generaal derhalve -
zijn opdracht was toezicht uit te oefenen "op de opvoeding tot een juist besef
voor orde en tucht aan alle onderwijsinstellingen" met uitzondering van acade-
mische instellingen, alsmede "op de handhaving van de orde en de rust" (OV
1941, 36) aan de scholen. Hij kon blijkens een in 1943 herziene versie van zijn
instructie uit 1941 "in bepaaldelijk omschreven gevallen maatregelen" treffen
"ter verbetering van de opvoeding tot een juist besef voor orde en tucht, als-
mede tot het oplossen van moeilijkheden van politieken aard" (OV 1943, 34
e.v.). Daartoe dienden alle openbare scholen en bijzondere onderwijsinstituten
voor hem ongelimiteerd toegankelijk te zijn. Het onderwijzende personeel en de
leerlingen - maar ook de gemeentebesturen, besturen van bijzondere scholen,
curatoria van gymnasia en plaatselijke schoolcommissies - moesten hem op zijn
verzoek die inlichtingen over het onderwijs verschaffen die hij ten behoeve van
maatregelen van orde en rust - zijn controlefunctie - nodig had. In dit verband
hadden benoemingen en ontslagen van het onderwijzende personeel zijn aan-
dacht. Over elke benoeming en over elk ontslag diende de inspecteur in alge-
mene dienst gemformeerd te worden. De leden van het rijksschooltoezicht
moesten hem daaromtrent op de hoogte houden. Onderwijzers en leraren dien-
den bereid te zijn mee te werken aan de nieuwe - nationaal-socialistische -
ordening van het onderwijs. Onderwijsgevenden "die fur eine im Interesse des
niederlandischen Volkes gelegene Entwicklung des Schulwesens nicht geeignet
erscheinen" (Pater 1969, 49) moesten zonder voorbehoud ontslagen worden.
Uiteraard ondervond ook algemene hoofdinspecteur Noordijk in zijn
werkzaamheden tegenstand. Vooral schoolbesturen van bijzondere scholen
maakten het hem lastig. Ten aanzien van benoemingen moest inspecteur
Noordijk constateren dat schoolbesturen "anti-nationaal-socialistisch en anti-
Duits" (Pater 1969, 87) onderwijzend personeel weigerden te weren.
Veelvuldig beriepen zij zich op hun vrijheid van onderwijs ten aanzien van
personeelsbenoemingen. Ook het rijksschooltoezicht toonde zich evenwel,
naar de mening van Noordijk, verre van cooperatief. Het leidde in 1941 tot
545