"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

Deze steun zal ongetwijfeld aanvaard zijn, maar ondanks de enthousiaste
beschrijvingen van de onderwijsinspecteurs bleef heemkunde een incidentele
vorm van onderwijsvernieuwing. Het enthousiasme voor deze vorm van
onderwijs verliep na enige tijd. Heemkunde bleek nogal bewerkelijk. De voor-
bereidingen waren tamelijk intensief. In 1959 werd de vraag naar de toe-
passing van totaliteitsonderwijs - een vraag die gesteld werd door onderwijs-
inspecteurs - door 80% van de lagere scholen ontkennend beantwoord. De
klassengrootte maakte, naar de mening van onderwijsgevenden, de uitvoering
van het totaliteitsonderwijs vrijwel onmogelijk. Het waren de meergemspireer-
den die het werkelijkheidsonderwijs in hun klas uitprobeerden (OV 1959, 190).
Misschien werd heemkunde geen plaats in het onderwijsprogramma gegund,
omdat het met name gedurende periode van 1940 tot 1945 door het Duitsge-
orienteerde Opvoedingsgilde voorgestaan werd (Ruben-Moens 1941, 1 e.v.).
Met "heemkernonderwijs" en "heemkundig gericht onderwijs" werden overi-
gens de andere vormen van het totaliteitsonderwijs - in het bijzonder
"belangstellingscentrum", "leerstofkern" en "project" (Gelder 1968, 66 e.v.) -
in 1968 nog eens door L. van Gelder onder de aandacht van onderwijsgeven-
den gebracht.
Hoewel het onderwijzende personeel van het lager onderwijs vaak sprak
over onderwijsvernieuwing - er waren congressen in 1926, 1932 en 1945 - en
op onderdelen veranderingen en verbeteringen invoerde, ging de onderwijs-
vernieuwing in de jaren dertig van de twintigste eeuw aan het onderwijzende
personeel van het voortgezet onderwijs voorbij. Verandering en verbetering
van het onderwijs waren aangelegenheden van het lager onderwijs. De
onderwijsprogramma's van het voortgezet onderwijs toonden, naar het oor-
deel van de inspecteurs van het vhmo in 1946, eenzelfde gerichtheid. "Ons
onderwijs" aldus oordeelde inspecteur SJ. Matthijsse in 1947, "is te intellec-
tualistisch" (OV 1947, 410) met dit verschil dat onderwijzers bereid waren
aandacht te besteden aan de vernieuwing van het onderwijs, die een verbre-
ding van het onderwijsprogramma impliceerde met niet-cognitieve vakken,
terwijl leraren van het voortgezet onderwijs nauwelijks belangstelling hadden
voor verandering en verbetering van de school voor zover die hun intellectu-
alistische benaderingswijze aantastten. Zij persisteerden bij de opvatting dat de
school een cognitieve instelling was. Hoofdinspecteur van het lager onderwijs
L.F. Kleiterp suggereerde in 1958, dat ook de uloschool het intellectualisme
589