"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

uimte kan zulks eerst op hun zevende of achtste jaar geschieden" (Reinsma
z.j., 95). Tot dan bleven ze of op de bewaarschool of bij moeder thuis.
Het rijksschooltoezicht bleek nauwelijks in staat iets voor de scholenbouw
en de onderwijsruimten te kunnen doen. Zijn smeekbeden aan de gemeente-
besturen en zijn dreigementen tegenover stichtingsbesturen en particuliere
onderwijsgevenden haalden vrijwel niets uit. Nieuwe scholen werden nauwe-
lijks gebouwd en de scholen die, al of niet verbouwd, beschikbaar waren, ble-
ken voor het onderwijs "ongeschikt en onzienlijk" (Visser 1995, 130). Er
waren zelfs gemeentebesturen die "geen lust" toonden "iets ter vergrooting"
van de onderwijsruimten "te koste te leggen" (Reinsma 1965, 226). Talloze
onderwijsruimten waren te klein. Daardoor deed zich het probleem van de
luchtvervuiling voor. Bij een te groot aantal leerlingen werd het na enige tijd in
het lokaal benauwd. Een goede onderwijsruimte zou gekenmerkt worden door
een hoge lokaalbouw. Omdat een groot aantal schoolgebouwen te laag bleek
te zijn, was een goede ventilatie onmogelijk. Er ontbraken bovenramen.
In de inspectieverslagen kwam de benauwdheid van de lokalen veelvul-
dig aan de orde. Reeds sedert de tweede helft van de achttiende eeuw werd
het belang van zuivere lucht in een fris schoollokaal gepropageerd. De meeste
ziekten werden namelijk beschouwd als miasmatische ziekten die door
luchtbederf veroorzaakt werden. De omgeving - in het bijzonder een voor het
onderwijs weinig geschikt schoollokaal - kon oorzaak zijn van allerlei lichame-
lijke ongemakken. Behalve het ontbreken van frisse lucht werd ook het gebrek
aan voldoende licht in de te lage schoollokalen met weinig ramen als een man-
kement van de onderwijsruimten aangegeven. Met name zonlicht zou voor het
menselijke lichaam weldadig zijn, zij het dat de inwerking door de zon niet
ongelimiteerd mocht plaatsvinden. De toelating van het zonlicht moest wel-
overwogen gereguleerd worden (Lenders 1988, 89 e.v. en 126 e.v.).
Onderwijs diende slechts gegeven te worden in een geventileerde ruimte met
een adequate lichtreflexie. De schoolopzieners hadden echter geen mogelijk-
heden gemeentebesturen en andere schoolbeheerders te dwingen verbeterin-
gen in schoollokalen aan te brengen om de gezondheid van de leerlingen te
beschermen en te vrijwaren van ziekten. Slechts in gesprekken konden ze de
dorps- en stadsbestuurders en beheerders van scholen op de gebreken
attenderen. Onder anderen schoolopziener Donker Curtius bleek daarbij tame-
lijk succesvol. In 1834 noteerde inspecteur Wijnbeek in zijn onderwijsrapport,
209