"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

etreft zijn opdracht nauwelijks van het individuele onderwijstoezicht sinds de
dertiende eeuw en het commissoriale schooltoezicht sedert de vijftiende eeuw.
Alleen zijn taak van controle en evaluatie onderging een van genoemde taken
afgeleide uitbreiding. Rijksschoolopzieners en rijksinspecteurs dienden stimule-
rend op te treden. Het onderwijsprogramma waarvan de uitvoering door het
rijksschooltoezicht gemspecteerd werd, onderging, mede door het stimuleren-
de optreden van het rijksschooltoezicht, in de loop van de negentiende en
twintigste eeuw een uitbreiding met, naast reeds eerdergenoemde vakken,
expressievakken, kennis van de verkeersregels, bevordering van gezond
gedrag, staatsinrichting en geestelijke stromingen. Ook het aantal didactische
werkvormen breidde zich uit. Naast aloude monologische en dialogische werk-
vormen bleken gespreksvormen en zelfwerkzaamheidsvormen van belang. In
dit verband kon tevens een vermeerdering gesignaleerd worden van het aantal
instrumenten om de prestaties van leerlingen vast te stellen.
In de loop van de eeuwen nam de opdracht aan de onderwijsinspectie in
omvang toe. Aan de controletaak werden sedert de vijftiende eeuw de evalu-
atietaak en vanaf de negentiende eeuw de stimuleringstaak toegevoegd. De
eerste opdracht was gericht op het verloop van het onderwijs in relatie tot
door de overheid afgekondigde voorschriften, de tweede opdracht op de ver-
werkelijking van het door de school opgestelde onderwijsprogramma dat afge-
leid was van de bedoelde voorschriften, en de derde opdracht op de verande-
ring en verbetering van het onderwijs naar een als ideaal gedacht
onderwijsleerproces. De werkzaamheden van het schooltoezicht hadden over-
wegend betrekking op het onderwijs in de klas en op de school. Een enkele
maal leverde het rijksschooltoezicht een bijdrage aan de structuur van het
schoolsysteem. In het laatste geval schreven inspecteurs pedagogische richtlij-
nen, schoolvoorschriften en onderwijsleerdoelstellingen. Ze hielden zich dan
bezig met de - macrostructureel genoemde - samenhang van scholen en met
de verandering en verbetering van het schoolsysteem. Hun hoofdtaak lag
evenwel bij het microstructurele onderwijsleerproces in de klas en de meso-
structurele organisatie van de school. Het schooltoezicht was intern-onderwijs-
kundig van aard met onder meer aandacht voor leerstofordeningen, vormen
van overdracht en beoordelingen van leerlingprestaties. Ook de schoolse een-
heid van klassen en een evenwichtige verdeling van onderwijsleerstof over
leerjaren werd van belang geacht en kreeg daardoor inspectorale aandacht.
15