"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

Wijnbeek - na 1806 met het onderwijs op de school en in de klas bezig. Meer
mogelijkheden tot verandering en verbetering van het onderwijs na de structu-
rele vormgeving van het Nederlandse schoolsysteem hadden ze niet. School-
opzieners van het lager onderwijs en het voortgezet lager onderwijs vulden
gedurende de eerste helft van de negentiende eeuw de eerste schoolwetten in,
hetgeen op zich een respectabele onderneming genoemd mag worden. De
activiteiten van de inspecteur van het Latijnse onderwijs hielden evenzeer een
nadere onderwijskundig-didactische uitwerking in van het koninklijk besluit
van 1815. De positie van het rijksschooltoezicht - de schoolopzieners moesten
samenwerken met het gemeentelijk schooltoezicht, het diaconale schooltoe-
zicht en de curatoria van de Latijnse scholen - leidde ertoe dat het genoegen
moest nemen met bescheiden resultaten, alhoewel de uitkomsten van zijn
werkzaamheden in het perspectief van de centralisering van het Nederlandse
schoolsysteem geenszins onderschat konden worden.
Het rijksschooltoezicht stelde orde op onderwijszaken. Het Nederlandse
schoolsysteem werd herordend in openbaar onderwijs en bijzonder onderwijs,
waarbij de financiering door overheden en particulieren het onderscheid aan-
bracht. De scholen uit de zeventiende en achttiende eeuw kregen een plaats
op het niveau van het bewaarschoolonderwijs, lager onderwijs, het voortgezet
lager onderwijs en het voorbereidend hoger onderwijs. Ook het middelbaar
onderwijs kreeg in de loop van de ontwikkeling van het Nederlandse school-
systeem perspectief, zij het vooralsnog als toevoegsel aan de Latijnse school.
Hoewel sociaal-economische en sociaal-culturele verschillen in het onderwijs
vooralsnog bleven bestaan, werd een nationaal onderwijsprogramma ontwik-
keld waarvan in elk geval de hoofdvakken lezen, schrijven, rekenen en taal
deel uitmaakten. De hogere vormen van onderwijs hadden daarenboven nog
oude en moderne vreemde talen, aardrijkskunde, geschiedenis, wiskunde en
natuurkunde op het onderwijsprogramma staan. De inhoud van al deze vak-
ken vertoonde tegen het midden van het negentiende eeuw een voor alle leer-
lingen bestemde onderwijskundig-didactische uniformiteit. Van de bevolking
van de Verenigde Gewesten van de zestiende eeuw moest in de negentiende
eeuw een natie gemaakt worden. Ook het rijksschooltoezicht was gericht op
de "eenwording van Nederland" (Knippenberg e.a. 1988, 9 e.v.). De Neder-
landse school beschikte in de loop van de eerste helft van de negentiende
eeuw over een, zij het beperkt, nationaal onderwijsprogramma, dat, naar een
215