"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

kens een opmerking in zijn verslag over 1920 in 1878 een aanvang genomen
zou hebben - was afgesloten. Voor het rijksschooltoezicht was de toekomst
van het Nederlandse schoolsysteem en daarmee van de vorm en inhoud van
de werkzaamheden van de inspectie in nevelen gehuld, temeer omdat de in-
spectie nauwelijks meer bij de voorbereidingen van maatregelen betrokken
was. De tijden van de inspecteurs Van den Ende en Steyn Parve waren voorbij.
Beiden waren als ambtenaar betrokken geweest bij de opstelling van onder-
wijswetgeving om de legislatieve voorschriften vervolgens als inspecteur uit te
voeren. Deze situaties deden zich niet meer voor.
5.2 Onzekerheden bij het rijksschooltoezicht
De pacificatie van 1917 bracht onzekerheden. Allereerst was onzeker of
de oprichting van een ministerie van onderwijs dat tot taak zou hebben de
financiele regeling van de pacificatie in goede banen te leiden, wel doorgang
zou vinden. Nog in 1918 werd aan de zin van een afzonderlijk onderwijsdepar-
tement getwijfeld (Puchinger 1969, 144). Door een groot aantal leden van de
Staten-Generaal werd de afdeling onderwijs van het ministerie van binnen-
landse zaken competent genoeg geacht van het openbaar onderwijs en het
bijzonder onderwijs "twee samenstellende deelen van het volksonderwijs"
(Aarts 1932, 74) te maken, zoals reeds in 1905 over beide vormen van onder-
wijs gesproken werd. Toen echter eenmaal besloten was een minister van
onderwijs aan te stellen die de zorg voor het onderwijs op zich zou nemen,
werd vervolgens het bestaan van het departement van onderwijs een tijdelijke
aangelegenheid geacht (Knippenberg e.a. 1993, 55). Een terugkeer naar het
ministerie van binnenlandse zaken, waar de afdeling onderwijs sedert 1824
onderdak gevonden had, lag in de lijn van de verwachtingen. Als eenmaal de
pacificatie geregeld was, zou de uitwerking van de denkbeelden tot reorgani-
satie van het Nederlandse schoolsysteem die sedert 1910 op tafel lagen, weer
door de afdeling onderwijs en niet door een zelfstandig ministerie van onder-
wijs ter hand genomen kunnen worden. Het zou een misrekening blijken te
zijn. Het eenmaal opgerichte departement werd niet meer opgeheven.
Minister J.Th. de Visser zou zich ook verzet hebben tegen een opheffing van
het onderwijsdepartement (Puchinger 1970, 2).
Vooral de toename van het aantal ambtenaren van het nieuwe ministerie
van onderwijs was voor het rijksschooltoezicht - het was een tweede reden
401