"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

hersenen" - kon leiden "tot krankzinnigheid" of, zij het minder ernstig, tot
"stompheid". In dit verband werd uiteraard gewezen op de plaats waar onder-
wijs gegeven werd, het "schoolvertrek". De kwaliteit van het schoollokaal had
mede invloed op de mogelijke "stompheid" als "verzwakking der verstan-
delijke vermogens" (Allebe en Van Cappelle 1861, 6 e.v.). Dit was zelfs het
geval als het onderwijsprogramma voor vele leerlingen, zoals blijkens een
schoolopzienersrapport uit 1845, niet meer omvatte dan wat in het Limburgse
Grathem met "lezen, een weinig taalkunde, rekenen en schrijven" (ARSL 223)
aangeboden werd.
Allebe en Van Cappelle schreven over, wat zij noemden de "vierkante
oppervlakten" - de vloeroppervlakte - die de leerlingen in het schoollokaal
nodig hadden om te bewegen en daarbij hun klasgenoten niet te hinderen, en
de "kubieke inhouden" - de luchtinhoud (Bruijel-Van der Palm e.a. 1986, 36) -
om verzekerd te zijn van adequate circulatie en ventilatie van de lucht die
ingeademd en uitgeademd werd. In dit verband besteedden ze aandacht aan
de ventilatie die noodzakelijk was "voor sterk bevolkte scholen van behoeftige
kinderen, waar de bronnen van luchtbederf zooveel sterker zijn", en aan de
verwarming die gelijkmatig moest geschieden, zodat "de nadeelige uitwerking
van de uitstralende warmte uit sterk gestookte kagchels in het vertrek" verme-
den werd. Van veel belang achtten Allebe en Van Cappelle de ligging van de
school, waarbij de nadruk vooral lag op de "droogheid van het bouwterrein".
Vochtige grond en daarmee vochtige lucht leverden bij kinderen op den duur
minder gezond bloed op en minder sterke spieren. Leerlingen die in vochtige
lokalen onderwijs kregen, zouden "bloot staan aan tusschenpoozende koort-
sen" met onder meer "zwelling van milt en lever". Ook schreven Allebe en
Van Cappelle over het voorschrift dat het schoolgebouw een "van alle zijden
vrije ligging" moest kennen. Omliggende gebouwen zouden een belemmering
zijn voor de toevoer van lucht. Brede en grote vensters dienden licht toe te
laten. De lichtinval mocht niet onderhevig zijn aan beperkingen door omlig-
gende percelen. Met "zonneblinden" zou "al te felle zonnehitte" geweerd
kunnen worden. Ook moesten zonodig de muren van het schoollokaal en het
plafond lichtgroen geverfd worden. Eventueel dienden de ramen "met stijf-
seloplossing of met ligtgroene verw" enigszins zonwerend gemaakt te worden.
Lichtgroene gordijnen zouden even effectief zijn. Tevens deelden Allebe en
Van Cappelle mee dat onderwijsinstituten niet gebouwd zouden mogen wor-
382