"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

leerlingen die opgeleid wilden worden voor een gestudeerd beroep, waaronder
verstaan werd dat van arts, jurist of predikant. Een toelatingsexamen moest
garant staan voor "een zekere graad van beschaafde opvoeding", zoals eerder
- in 1814 - door een staatscommissie die een organisatie van het hoger onder-
wijs moest voorbereiden, werd geformuleerd. De leerling die toegelaten wilde
worden, diende blijk te geven van kennis van de lagere-schoolvakken lezen,
schrijven, rekenen, de beginselen van de Nederlandse taal en de belangrijkste
feiten van de aardrijkskunde en geschiedenis. Het toelatingsexamen zou "het
kiezen van de geleerde loopbaan eenigszins" bemoeilijken, stelde deze com-
missie, "voor diegenen, welke zonder bijzonderen aanleg, alleen uit eene ver-
keerde trotschheid hunner ouderen of uitzigt om spoedig eenig vast inkomen
te verkrijgen de geleerde, meestal theologische, loopbaan inslaan" (Fortgens
1958, 144 e.v.).
Bij de aanvang van de opleiding tot geleerde - want de Latijnse school
was tenslotte een vorm van hoger onderwijs - werd een eenvoudig leerboekje
voor het vak Latijn gebruikt, te weten "Rudimenta", dat door enkele Latijnse
scholen in eigen beheer werd uitgegeven (Hoogstraten 1788, 2):
De mundo, & ejus region/bus. Van de wereld, en deszelfs gewesten.
Mundus, de wereld.
Or/ens, het Oosten, Meridies, het Zuiden,
daar de zon opgaat. daar de zon des middags is.
Occidens, het Westen, Septentrio, het Noorden,
daar de zon ondergaat regt tegenover het Zuiden.
Daarop volgde gedurende de eerste helft van de negentiende eeuw een
overwegend grammaticale scholing die bedoeld was leerlingen kennis te laten
maken met de vormenrijkdom van het Latijn. Zij moesten leren nadenken over
flectievormen (Duyvendijk 1955, 271) die onder meer besproken werden in "de
voortreffelijke grammatica" - de Latijnse spraakleer - "van de beroemde Deense
filoloog J.N. Madvig" (Fortgens 1958, 64) die bewerkt was door J.C.G. Boot:
"Van eenige namen van mannelijke personen en dieren op us en er worden
vrouwelijke namen gevormd, door a bij den stam te voegen, b. v. equa, cerva,
capra, van equus, cervus, caper; dea, filia, magistra, van deus, filius, magister,
142