"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

De Franse school was aanvankelijk een vakschool. Toen Amsterdam in
1503 ten behoeve van de opleiding tot handelaar en zakenman een onderwijs-
gevende benoemde - Amsterdam was daarmee na Bergen op Zoom de tweede
stad in de Nederlanden met een Franse school als handelsinstituut - werd
expliciet aangegeven dat naast lezen en schrijven tevens "cyferen ende oick
walsch" (Post 1954, 65) onderwezen moesten worden. De Leidse handels-
school diende zich in 1518, blijkens een stedelijk voorschrift, te beperken tot
onderwijs in "Duytsche boeken, scryven, chyferen, francoys spreken ende leg-
gen met penningken" (Post 1954, 114). Het gemeentebestuur van Breda
schreef zijn Franse "meester" in 1659 voor onderwijs te geven in "lesen,
schrijven, cijfferen" en in "de duytsche maer oock inde Fransche tale" (Brok
1964, 214). De school had een Nederlandse onderbouw en een Franse boven-
bouw. Lezen en schrijven werden als voorbereidingen gezien op de schoolvak-
ken die het Franse onderwijsinstituut kenmerkten.
De toezichthouders van de Franse school inspecteerden behalve het
onderwijs van de Franse bovenbouw tevens het niveau van het lager onder-
wijs. Het was een tweede selectiemiddel. Wanneer het onderwijs niet aan de
verwachtingen voldeed, werd de akte van toelating ingetrokken. Met de
mogelijkheid om onderwijs te geven in lezen en schrijven in lagere klassen kon
de Franse school echter uitgroeien tot een onderwijsinstituut voor lager onder-
wijs en voortgezet lager onderwijs. Er kwamen voorschriften zowel voor de
afdeling van het lager onderwijs als voor de afdeling van het voortgezet lager
onderwijs, zoals het "Reglement op de Duytse en Fransse-scholen" van het
stadsbestuur van Rotterdam (Dodde 1991 bf 86 e.v.), dat het onderwijs van
beide niveaus van de Franse scholen regelde. Het bleek een ontwikkeling die
de Franse school de gelegenheid bood tot in de twintigste eeuw als school
voor lager onderwijs en voortgezet lager onderwijs - als een school voor
negenjarig of tienjarig uitgebreid lager onderwijs - te blijven voortbestaan.
De onderwijsprogramma's van de Franse scholen waren - vooral in die
van de bovenbouw - tamelijk divers. De plaatselijke commissies van schooltoe-
zicht werden echter niet geconfronteerd met pogingen van met name de
gewesten eenheid aan te brengen in het onderwijsprogramma van de Franse
scholen. Een schoolverordening, zoals die uit 1625 voor de Latijnse school,
heeft er voor de Franse school niet bestaan. Het opstellen van een dergelijk
programma werd ook niet overwogen. Er moest bij het opstellen van het
83