"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

schoolopziener" (ARCT 356). Schoolopzieners S. Blaupot ten Gate, H.J. van der
Heim, A. Moens en J.B.A.J.M. Verheijen waren behalve inspecteur van het
onderwijs tevens lid van de Tweede Kamer voor de liberale fractie. De schoolop-
zieners W.H. de Beaufort, D. Bos, A.J.W. Farncombe Sanders, J.A. van Gilse en
A. Kerdijk waren eveneens - liberaal-georienteerd - lid van het parlement. Later -
vanaf het begin van de twintigste eeuw - waren de benoemingen van inspec-
teurs en schoolopzieners partijpolitieke aanstellingen. Er moest in het corps van
rijksschooltoezichthouders niet alleen sprake zijn van een confessionele sprei-
ding, maar ook van een politieke differentiatie. In 1912 lichtte een sollicitant zijn
aanmelding naar de functie van inspecteur toe met de opmerking dat, wanneer
hij "tot inspecteur werd benoemd", hij "alle krachten" zou "inspannen om den
rooden geest, die zich langzamerhand van ons openbaar lager en ook van het
middelbaar onderwijs meester maakt, te bestrijden". Hij stond "niet vijandig"
"tegenover het bijzonder m.o. op kerkelijken grondslag, hoewel" hij de voorkeur
gaf "aan het neutrale, mits niet rood" (ABiZf 408). Zijn brief werd - als nogal
uitzonderlijk - terzijde gelegd. Het gaf echter wel aan dat het voor sollicitanten
van belang was bij het reflecteren naar een overheidsfunctie behalve van hun
belangstelling voor en bekendheid met het onderwijs tevens mededeling te doen
van de door hen aangehangen politieke gerichtheid.
4.5.1 Openbaar en bijzonder onderwijs
De toenemende confessionele en politieke variatie onder de leden van
het rijksschooltoezicht was een van de gevolgen van de strijd over het karakter
van de school. Hoewel aan het begin van de negentiende eeuw de algemeen-
christelijke openbare school door vrijwel alle Nederlanders werd geaccepteerd,
werd er omstreeks 1830 bezwaar aangetekend tegen het ondogmatische
karakter van dit onderwijsinstituut. Het leidde tot de in de Nederlandse
onderwijsgeschiedenis bekende schoolstrijd. Gesteld werd dat de school in
plaats van een algemeen-christelijke signatuur een orthodox-joods, prote-
stants-christelijk of rooms-katholiek kenmerk diende te hebben (Braster 1996,
110 e.v.). Deze opvatting, die vooral door G. Groen van Prinsterer werd uitge-
dragen, werd door de landelijke overheid afgewezen. Het zou het ideaal van
de eenheid van de Nederlandse samenleving doorbreken. Het algemeen-
christendom diende - naast de Nederlandse taal - de bindende factor van de
bevolking te zijn, het zou voor de Nederlandse samenleving de religie dienen
258