"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

De onderwijzersgezelschappen sierden zich met fraaie motto's, zoals onder
meer het gezelschap te Jutphaas dat zich tooide met "Tot Nut en Vermaak", te
Tholen met "Tot onderlinge oefening en verbroedering" en te Winschoten met
"Het heil der jeugd, verschaffe ons vreugd" (ARSU 204, Visser 1995, 181, en
Wolthuis 1982, 287). In reglementen legden de gezelschappen hun intenties
vast, zoals in 1826 het onderwijzersgezelschap "Uit lust tot oefening" te Uit-
hoorn. Deze groep onderwijsgevenden had zich tot doel gesteld "om door
onderling overleg, eenparigheid van werkzaamheden en aanhoudendheid van
oefening de schoolverbeteringen" te bewerkstelligen "door het invoeren en op
eenen goeden voet brengen van een klassikaal en oordeelkundig onderwijs
naar den aard der onderscheidene scholen en met in achtneming der
noodwendige plaatselijke of andere verscheidenheden" (ARSNh 378). De acti-
viteiten van de deelnemers bestond uit "de beoefening van het natuurlijk
lezen, van het taal- en redekundig ontleden, van de reken- en beginselen der
meetkunde, van de zangkunde, voorts in het beantwoorden van taal-,
geschied- en aardrijkskundige vragen en inzonderheid in het beoefenen van
een klassikaal en vormend onderwijs" (ARSGnb 30), zoals schoolopziener J.
van Cleef over een onderwijzersgezelschap in zijn district berichtte. Hoewel de
leden van de onderwijzersverenigingen reeds praktische ervaring hadden,
besteedden sommige gezelschappen behalve aan theoretische onderwerpen
tevens aandacht aan praktische vorming. "Het gezelschap te Lopik heeft
besloten", aldus meldde schoolopziener J. van AAanen in 1821, "dat de leden
van tijd tot tijd elkanders scholen zouden bezoeken en in hunne vergaderingen
over hunne opmerkingen te samen spreken" (ARSU 86). Ook de Limburgse
schoolopziener A.J.HJ. Bloemarts adviseerde in 1822 een dergelijk schoolbe-
zoek aan zijn onderwijsgevenden (Brepoels 1976, 169). De schoolopzieners
verwachtten er veel van en gaven er in een aantal gevallen leiding aan. Uitein-
delijk waren de onderwijzersgezelschappen voor onderwijsgevenden oefen- en
studiebijeenkomsten waar wel of niet aan de hand van vakliteratuur van elkaar
geleerd werd. Het waren leergezelschappen waarin behalve voor het onderwijs
relevante voorlezingen, zoals "Over het gewigt der vorming van meisjes voor
de maatschappij" en "Over de vreugde en het lijden van de onder-
wijzersstand" (Bij 1974, 38), gehouden werden, tevens taal- en rekenopgaven
gemaakt werden teneinde in de klas beter beslagen ten ijs te komen (Visser
1995, 186 e.v.).
186