"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

genheid gaven naar school te gaan en reeds op jonge leeftijd lieten deelnemen
aan het arbeidsproces. Ook het rijksschooltoezicht meende dat die houding
doorbroken moest worden. Inspecteur Verheijen merkte in zijn onderwijsver-
slag over 1885 op, dat hij "ter beteugeling van het schoolverzuim" veel bleef
"verwachten van de onderwijzers zelven. Indien deze hunne school flink in
orde houden, op tijd beginnen, hun onderwijs goed inrichten en voor de jeugd
aantrekkelijk weten te maken; indien zij zich met de ouders der kinderen, die
de school slecht bezoeken in aanraking stellen en ter bestrijding van den kan-
ker zoo noodig de hulp der geestelijken inroepen, dan moet het schoolverzuim
afnemen" (ABiZe 1004, 61 e.v.). Twintig jaar eerder had inspecteur Verheijen
evenwel een soortgelijke opmerking gemaakt. In zijn onderwijsverslag over
1865 had hij geschreven, dat "het onderwijs zoo goed, zoo praktisch, zoo
bruikbaar mogelijk" moest zijn. Het diende "zoo voor het leven, voor de maat-
schappij" ingericht te worden, zodat "de ouders er het nut dadelijk van kun-
nen bevroeden, er zich de toepassing van kunnen voorstellen en tenslotte
beseffen dat de school de toekomst van hunne kinderen voor een groot deel in
handen heeft" (ABiZd 557, 2 e.v.). Zijn opmerking uit 1865 had weinig effect
gesorteerd. Zou die uit 1885 een beter gevolg hebben? Zijn collega-
onderwijsinspecteur Moens die een wat realistischer visie op de voorwaarden
tot schoolbezoek bleek te hebben, kwam in hetzelfde jaar 1885 tot een andere
opvatting. Leerplicht was, naar zijn opvatting, "een eisch" "waaraan behoort
te worden voldaan om 't kind tegen verwaarloozing van de zijde van ouders
en voogden te beschermen" (ABiZe 1003). Ouders werd verweten hun plicht
te verzaken door het kind te belemmeren een school te bezoeken.
Schoolopziener Van Renesse was in 1892 in zijn oordeel over de houding van
ouders niet mis te verstaan. "De vrijheid die aan ouders was gelaten om van
de gelegenheid tot schoolgaan voor hunne kinderen gebruik te maken", zo
schreef hij in zijn boek "Het lager onderwijs in Nederland van 1857 tot 1889",
"werd in ruime mate misbruikt" (Renesse 1892, 75). Inspecteur Moens wees
op de onverschilligheid van ouders, waarop "alle aangewende moeite maar al
te dikwijls geheel vruchteloos" (ABiZd 562, 3) afstuitte. Leerplicht was het
enig juiste antwoord op de onjuiste houding van ouders. Ook Van Renesse
kwam met het voorstel tot leerplicht, zij het dat deze verplichting "op bepaal-
de tijdstippen van het jaar" (Renesse 1892, 94 e.v.) - ten tijde van de vele
landbouwwerkzaamheden - niet van toepassing zou moeten zijn.
282