"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

plaatsen. Tot 1880 hebben er in tweeenzeventig steden en dorpen hoofdakte-
cursussen bestaan met in totaal ruim 500 cursisten.
Onderwijsinspecteurs en schoolopzieners hebben zich - met wisselend
succes - intensief ingezet voor de opleiding tot hoofdonderwijzer. Min en meer
zelfstandig studeren met enige steun van een avondopleiding bleek voor velen
een moeilijke opgave. Bovendien hadden onderwijsgevenden het idee dat het
examen van de hoofdakte grotendeels overeenkwam met dat van onderwijzer,
zij het dat het "grondiger, meer omvattend en ontwikkeld" (Feikema 1929,
55) was met op enkele onderdelen een bredere inhoud, zoals bij het vak
natuurkunde "bekendheid met eenige voorname verschijnselen uit de bewerk-
tuigde en onbewerktuigde natuur (Hoorn 1907, 359). Voor een herhaling van
de studie hadden velen geen belangstelling. Het resultaat van deze normaal-
lessen voor aanstaande hoofden van lagere scholen was uiteindelijk pover. In
de aangeduide periode bedroeg het slagingspercentage 42. Het was voor de
landelijke overheid een reden de subsidising van deze cursussen die ter stimu-
lering verstrekt werd, te beeindigen. Een aantal van deze cursussen werd
vervolgens door een tweetal gemeentebesturen gecontinueerd, waarbij onder
meer leraren van hbs'en betrokken waren (Renesse 1892, 208). Zij stonden
garant voor een goed niveau, waarbij het denkbeeld gold dat de hoofdakte
cognitief gezien een equivalent zou kunnen zijn van het diploma van de hbs.
Het rijksschooltoezicht had met deze gemeentelijke opleidingen nauwelijks
nog relaties. De inspecteurs lieten ze inspecteren door districtschoolopzieners,
hetgeen de inspecteur vrijliet als voorzitter van de examencommissies te fun-
geren. Datzelfde gold voor de voorbereiding op de akten als onderwijsgevende
- de latere lagere akten - in moderne vreemde talen, wiskunde en landbouw-
kunde (Hoorn 1907, 360 e.v.).
Doordat de kweekscholen slechts een beperkte bijdrage leverden aan het
benodigde aantal onderwijzers werden de normaalscholen door de landelijke
overheid als een gewaardeerde aanvulling opgevat. Ondanks deze lofprijzing
werd in 1889 het einde van de normaalscholen aangekondigd. "Zoolang de
kweekschoolen", aldus viel te lezen in de memorie van toelichting bij de
conceptwet op het lager onderwijs van 1889, niet geheel in de behoefte kon-
den voorzien, konden de normaalscholen niet worden gemist (Blaupot ten
Gate e.a. 1890, 134). Op den duur zouden de kweekscholen de normaal-
scholen - maar ook de normaallessen - vervangen. Na 1878 - bij de aanname
366