"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

liek, zoals in 1838 de openbare school in het Zuid-Hollandse Veur. Een ade-
quate oplossing kon op Ameland aangetroffen worden. Inspecteur Wijnbeek
berichtte dat elk van de vier dorpen op dit eiland een school had. "Te Buren",
noteerde hij in 1837, "zijn de bewoners meest Roomsch; de onderwijzer belijdt
de Roomsch-Catholijke godsdienst". In de overige dorpen - Ballum, Hollum en
Nes - "zijn zij Protestantsch" (Reinsma 1965, 87 e.v.). In deze plaatsen was
een protestantse onderwijzer werkzaam op de openbare school. Aan de gods-
dienstige verhoudingen werd tegemoet gekomen door een voor de gemeen-
schap relevante onderwijsgevende tot hoofd van de openbare school te
benoemen. "In vele dorpen", zo noteerde inspecteur Wijnbeek in zijn onder-
wijsverslag van 1841, "waar de Roomsch Catholijken de meerderheid uitma-
ken, vond ik onderwijzers van hunne godsdienst". Voor protestant-christe-
lijken was het niet anders. Deze ontwikkeling bood confessionelen de
gelegenheid godsdienstige teksten in het onderwijsprogramma van een
openbare school op te nemen. Het rijksschooltoezicht was geen voorstander
van deze ontwikkeling, maar heeft een confessionele differentiate van het
Nederlandse schoolsysteem niet kunnen voorkomen. De hierbedoelde pragma-
tische aanpassing aan de plaatselijke omstandigheden heeft er toe geleid dat in
de jaren veertig van de negentiende eeuw de protestants-christelijke politicus
G. Groen van Prinsterer en de rooms-katholieke bisschop J. Zwijsen het denk-
beeld van de splitsing van de openbare school in joodse openbare lagere scho-
len, protestants-christelijke openbare lagere scholen en rooms-katholieke
openbare lager scholen lanceerden (Aarts 1932, 11 e.v. en Brok 1964, 72 e.v.).
Het leek, gezien de ontwikkelingen in het land, een voorstel waaraan reali-
teitszin geenszins ontbrak, al verbaasde enkele schoolopzieners het voorstel
enigszins. Het rijksschooltoezicht adviseerde de landelijke overheid niet op het
denkbeeld in te gaan. Het zou het Nederlandse schoolsysteem versnipperen.
De openbare school moest algemeen-christelijk blijven, opdat alle kinderen
van de Nederlandse samenleving dit onderwijsinstituut konden bezoeken. Het
bijzonder onderwijs kon als het dat wilde - zeker na de invoering in 1848 van
het beginsel van de vrijheid van onderwijs - een onderwijsinstituut naar eigen
inzicht oprichten en leerlingen, naar zijn keuze, toelaten. Voorstanders van de
hierbedoelde vorm van onderwijs waren evenwel zelf verantwoordelijk voor de
oprichting en ontwikkeling van het bijzonder onderwijs.
226
Gedurende de eerste helft van de negentiende eeuw werd het vraagstuk