"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

vrucht te volgen" (OV 1923/2, 239). Zij moesten op hun niveau voorbereid
worden op een maatschappelijke positie. Het ging er om, had Klootsema in
1900 opgemerkt, dat de leerlingen van het buo opgroeien "tot sociabele men-
schen" (ABiZe 376, exh. 1 augustus 1900, 4573 O, 9).
4.7.1.1 Het opvoedingsprogramma van het
Nederlandse schoolsysteem
De basis voor een verdere ontwikkeling van leerlingen werd gelegd door
het elementaire onderwijs, ongeacht of er sprake was van lager onderwijs of
buitengewoon onderwijs. Het onderwijsprogramma van het Nederlandse
schoolsysteem werd gedragen door wat in de wetten op het lager onderwijs
omschreven was als christelijke en maatschappelijke deugden. Weliswaar ont-
brak aanvankelijk een dergelijke pedagogische richtlijn aan het mo, maar ook
deze vorm van onderwijs had op den duur een christelijk-maatschappelijke
richtlijn. Bij het professionele onderwijs golden alleen opleidingsdoelen voor
"ambacht, nijverheid, scheepvaart, huishouden, landbouwhuishouden en
vrouwelijke handwerken" (Groot 1921, 23). Het verschil tussen openbaar
onderwijs en bijzonder onderwijs was bij dit onderdeel van het Nederlandse
schoolsysteem van bestuurlijke aard. Bijzondere "scholen worden opgericht en
onderhouden", zo vermeldde de wet op het nijverheidsonderwijs van 1919 in
het vijfde artikel, "door rechtspersoonlijkheid bezittende instellingen en
vereenigingen" (Groot 1930, 2). Openbare scholen werden opgericht en
onderhouden door de landelijke of gemeentelijke overheid. Bij het lo en het
mo was er sprake van een confessioneel verschil tussen openbare en bijzonde-
re scholen. Openbare scholen waren vooralsnog algemeen-christelijk, zonder
de grenzen naar het confessionele onderwijs van de bijzondere scholen te
overschrijden. Schoolopziener Loke merkte in 1849 terecht op, dat het "onder-
wijs in de openbare middelbare scholen" "ten doel" had "hetzij de jonge lie-
den tot het hooger onderwijs voor te bereiden, hetzij hun eene algemeene
wetenschappelijke kennis en beschaving mede te delen. Ook in die scholen zal
men trachten de jonge lieden tot de betrachting van alle christelijk-maat-
schappelijke pligten op te leiden, maar zich tevens van het leerstellig godsdien-
stig onderwijs te onthouden, en zorgvuldig vermijden, de overtuiging van
eenig christelijk kerkgenootschap te kwetsen" (Loke 1849, 36 e.v.). Loke's
zinssnede kon tevens gezien worden als een samenvatting van de intenties van
339