"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

len. Deze commissoriale opzet van het rijksschooltoezicht leidde - welhaast als
vanouds naar de wens van Van der Palm - tot een voorzichtig en gematigd
optreden van inspecteurs en schoolopzieners. Van een directief optreden kon
geen sprake zijn. Er diende veel - teveel - overlegd te worden. Het gaf de
afdeling onderwijs van het ministerie van binnenlandse zaken de gelegenheid
haar denkbeelden aan het rijksschooltoezicht op te leggen. Het rijksschooltoe-
zicht werd daarbij in toenemende mate door de afdeling onderwijs ingescha-
keld voor het verzamelen van kwantitieve gegevens.
Het zou een misverstand zijn te veronderstellen dat het rijksschooltoezicht
ontevreden zou moeten zijn over de resultaten van zijn inspectorale werkzaam-
heden van de periode van 1857 tot 1920. De onderwijsinspecteurs en de
schoolopzieners konden daarentegen terugzien op een constructieve periode
waarin de structuur en de inhoud van het Nederlandse schoolsysteem veran-
derd en verbeterd werden. Er ontstond zowel op structureel niveau als op
inhoudelijk niveau een evidente externe differentiatie. Er werden afzonderlijke
schooltypen opgericht met elk een eigen onderwijsprogramma. Het rijksschool-
toezicht heeft aan die onderwijsontwikkeling bijgedragen. Grondslagen voor
wettelijke regelingen hebben de onderwijsinspecteurs en schoolopzieners niet
of nauwelijks geleverd. De schoolwetten van de negentiende eeuw zijn ontwor-
pen door ambtenaren, in het bijzonder door Van den Ende voor wat betreft de
wet op het lager onderwijs van 1806 en door Steyn Parve voor wat betreft de
wet op het middelbaar onderwijs van 1863. Beiden maakten later deel uit van
het rijksschooltoezicht, waardoor hun collega-onderwijsinspecteurs en collega-
schoolopzieners in staat werden gesteld onder hun leiding optimaal aan de uit-
voering van de legislatieve regels mee te werken. Zou de daadwerkelijke
betrokkenheid van het rijksschooltoezicht even groot zijn geweest als bedoelde
ambtenaren later geen rijksschooltoezichthouder zouden zijn geworden? Zou er
dan sprake zijn geweest van een grotere distantie ten opzichte van de afdeling
onderwijs van het ministerie van binnenlandse zaken dan het rijksschooltoezicht
al in acht nam? Het ontstaan en de ontwikkeling van de wet op het hoger
onderwijs en van de wet op het nijverheidsonderwijs waren in dit verband aan-
wijzingen. Het rijksschooltoezicht van het gymnasium en het rijksschooltoezicht
van de professionele scholen waren beide door het ontbreken van inspecteurs
die eerder als ambtenaar betrokken waren bij het ontwerpen van een wettekst,
minder gemvolveerd. Het was hun wet niet. Zou de afdeling onderwijs er niet
394