"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

onderwijsinstituten. De andere soort bijzondere scholen - bijzondere scholen
van de tweede klasse - omvatte onderwijsinstituten van particuliere onderwijs-
gevenden die veelal door gemeenten gesubsidieerd werden. Bedoelde onder-
wijsgevenden waren zelfstandige ondernemers (Dodde 1988b, 177 e.v.) die
overwegend een intellectuele ontwikkeling beoogden van de leerlingen uit
sociaal-cultureel hogere milieus. Het aantal van dit soort onderwijsinstituten
bedroeg ongeveer 22% van het aantal scholen in het Koninkrijk der Nederlan-
den. De overige lagere scholen - het grootste aantal, te weten omstreeks 72%
- waren openbare scholen die beheerd en bestuurd werden door gemeentelijke
overheden. Het waren overwegend armenscholen die tot taak hadden de leer-
lingen enige beschaving bij te brengen (Dodde 1991 b, 102 e.v./tabel 3.2). Ze
werden bezocht door kinderen van de talloze armen die aan het begin van de
negentiende eeuw gesignaleerd konden worden.
3.4.4 Voortgezet lager onderwijs of middelbaar onderwijs
Niet alleen de soort scholen voor lager onderwijs werd gecontinueerd - zij
het onder een andere aanduiding - ook in het vakkenpakket werden geen
ingrijpende veranderingen aangebracht. In zijn handboek had Van den Ende al
aangegeven - hij was toen werkzaam als amanuensis aan het agentschap van
nationale opvoeding - dat lezen, schrijven en rekenen - als in vroeger tijden -
de belangrijkste vakken waren (Ende 1803, 19). Ook bij de andere vormen van
onderwijs kwamen nauwelijks inhoudelijke veranderingen voor. Het onderwijs
op de kleine-kinderscholen kwam aanvankelijk niet verder dan de aloude
voorbereiding op het lager onderwijs in de vorm van het leren onderscheiden
van letters en het uitspreken ervan. Op de Franse scholen werden - als van-
ouds - een of meer moderne vreemde talen aangeboden en soms, sedert het
einde van de achttiende eeuw, enkele kennisvakken, zoals aardrijkskunde,
geschiedenis, natuurkunde en wiskunde.
Het vak Frans stond als hoofdvak in het onderwijsprogramma vermeld
van de Franse school. Aan het begin van de negentiende eeuw werd naast
conversatielessen veel aandacht besteed aan grammatica. Als leerboek werd
onder meer gebruikt "Principes generaux et particuliers de la langue frangaise"
van M. Wailly dat in 1754 voor de eerste maal was uitgegeven (Dodde 1997c,
5). Op systematische wijze werden grammaticale onderwerpen aan de orde
gesteld en besproken (Wailly 1782, 30):
137