"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

schoolwet van 1806. Deze wetten gaf hij als onderwijsinspecteur - samen met
een aantal schoolopzieners - sedert 1808 vorm en inhoud.
Vele leden van het rijksschooltoezicht steunden de voorgestelde of reeds
gemitieerde onderwijswijzigingen op macroniveau aan het begin van de eerste
en tweede helft van de negentiende eeuw. Het waren tenslotte verbeteringen
die ze zelf op enigerlei wijze hadden aangedragen. Het rijksschooltoezicht
schroomde niet zijn inzichten over het schoolsysteem en de daarin opgenomen
onderwijsinstituten schriftelijk vast te leggen. In hun onderwijsverslagen spra-
ken de inspecteurs zich uit over het mesoniveau van de school en het microni-
veau van de klas. De visie van het rijksschooltoezicht op het Nederlandse
schoolsysteem was, zoals in vroeger dagen, gekoppeld aan de standenmaat-
schappij die in het lager onderwijs en in het middelbaar onderwijs tot uiting
kwam. Het onderwijs diende de maatschappelijke gelaagdheden te weerspie-
gelen. De Zuid-Hollandse inspecteur Van der Heim merkte in zijn onderwijsver-
slag over 1859 op, "dat goed lager onderwijs in Nederland te verkrijgen is
voor zeer rijken en voor zeer armen". Nederlanders die gefortuneerd waren,
konden kiezen uit verscheidene vormen van lager onderwijs. Enkele openbare
scholen en gesubsidieerde bijzondere scholen waren bestemd voor kinderen uit
sociaal-culturele betere en sociaal-economische welvoorziene milieus. De
Groningse inspecteur Blaupot ten Gate berichtte in 1859 zelfs: "Die van den
meer gegoeden gaan alle op bijzondere scholen" (ABiZd 359, 7). Het was een
vertekende observatie. Gegoeden zonden hun kinderen ook naar openbare
scholen voor zover die het predikaat goed droegen. Voor de armen waren er
tussenscholen - zelfs met de aanduiding eerste tussenschool en tweede tussen-
school - en armenscholen. De middengroeperingen kozen voor hun kinderen
die scholen - openbare of bijzondere - waarvan zij het schoolgeld konden
betalen. Het rijksschooltoezicht gaf ook vorm en inhoud aan het voortgezet
onderwijs met een diversiteit van scholen. Het mo en het vho waren bestemd
voor zowel de cultureel-gevormde geleerden die de hoogste maatschappelijke
groepering vertegenwoordigden, als de sociaal-economische middengroe-
peringen. Voor de arbeidende klasse was er een diversiteit van vormen van
voortgezet onderwijs van een lager niveau. Elke maatschappelijke gelaagdheid
kreeg - als vanouds - haar school, zoals bleek uit een "Overzicht van de rege-
ling van het middelbaar onderwijs voor den handwerkstand in de Nederlan-
den", dat in 1869 geschreven was door de inspecteurs van het middelbaar
276