"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

streek kennen - en in de tijd - op de hoogte zijn van het streekverleden - van
betekenis geacht werden. Aan natuurlijke historic, zoals het vak biologie in die
dagen heette, en aan wiskunde en natuurkunde werd vrijwel alleen bij het
voortgezet onderwijs schooltijd besteed. Het rijksschooltoezicht van het lager
onderwijs stemde in met de beperkende interpretatie van de onderwijstaak
door het onderwijzende personeel. De onderwijsinspectie vroeg niet om een
uitbreiding van de leerstof, maar daarentegen om een verdieping van de zoge-
noemde hoofdvakken. De omvang van het onderwijsprogramma, zoals dat
door de wetten op het lager onderwijs van de negentiende eeuw - 1857, 1878
en 1889 - was gepresenteerd, was voor de rijksschooltoezichthouders eerder
een nastrevenswaard ideaal dan een doelstelling die bereikt moest worden.
Voor een onderwijzer "die gemiddeld een getal van 60 tot 70 leerlingen van
verschillenden leeftijd heeft te onderwijzen, welk getal des winters somtijds tot
bij de 100 klimt" was het "ondoenlijk, op eene doelmatige wijze" alle vakken
die genoemd werden in de wet op het lager onderwijs van 1857, "te behande-
len" (OV 1860, 92), meende de Zeeuwse inspecteur Van Visvliet in 1860. Het
"platteland heeft noodig een ontwikkelde, geen geleerde jeugd", berichtte
inspecteur F. de Vries zestig jaar later, in 1921. Hij vreesde dat "straks de dik-
wijls eenvoudige taak, die in de maatschappij vervuld moet worden", de
leerlingen te min toeleek, "zoodat een te groot aantal den weg der studie op
wil en in later jaren "het geleerde proletariaat" een plaag voor de maat-
schappij wordt" (OV 1921/2, A 100). Hij kon zich een uitbreiding met de vak-
ken vormleer, Nederlandse en andere talen, aardrijkskunde, landbouwkunde
en tuinbouwkunde, vaderlandse en algemene geschiedenis, kennis der natuur,
handwerken voor meisjes en handarbeid voor jongens, in het kader van een
brede algemene vorming wel voorstellen, maar, zoals de districts-
schoolopziener A.J. Nijland in 1915 schreef, "lezen, schrijven en rekenen"
werd door de plattelandsbevolking van arbeidersgezinnen, maar ook door het
meerendeel der kleine grondbezitters en pachters" (OV 1915/2, B 10) vol-
doende geacht.
In tegenstelling tot de dorpsscholen werden aan stadsscholen voor de
diverse vormen van lager onderwijs andere eisen gesteld. Daar was een uitge-
breid onderwijsprogramma - met onder andere Frans - te rechtvaardigen, het-
geen zeker het geval was op scholen die voorbereidden op mo en vho. De
leerlingen die deze scholen - opleidingsscholen - bezochten, kregen een breed
344