"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

kweekscholen en de normaalscholen, de opdracht verstrekt was een bezuini-
gingsrapport op te stellen tot vermindering van het aantal kweekscholen en
normaalscholen. De minister wenste evenwel een mogelijke spanningsrelatie
tussen voorstanders en tegenstanders van openbaar en bijzonder onderwijs
onder de inspecteurs te vermijden. Mede door een departementaal besluit uit
1920 dat geen subsidie meer verstrekt zou worden aan kweekscholen die
"gedurende het laatst verlopen vijfjarig tijdvak minder dan 25 kwekelingen de
onderwijzersakte hadden" overhandigd, was - wanneer de opdracht aan de
vier inspecteurs gegeven was - partijpolitieke onenigheid van confessionele en
non-confessionele aard onder hen te verwachten. Onder de inspecteurs was er
een van rooms-katholieke afkomst, een van protestants-christelijke huize en
van twee was bekend dat zij voorstanders waren van het openbaar onderwijs.
De landelijke overheid wilde het aantal kweekscholen verminderen. Kleine
kweekscholen moesten worden opgeheven, maar deze soort opleidingsinsti-
tuten stond veelal onder confessionele besturen (Hengel 1924, 10). Een rap-
port over een bezuiniging van het aantal kweekscholen kon beter door een
departementale medewerker opgesteld worden dan door een viertal inspec-
teurs. Minister van onderwijs De Visser wees daartoe een van zijn ambtenaren,
P. Laban, aan die als chef van de afdeling Lager Onderwijs de administratief-
juridische situatie van de onderwijzersopleiding goed kende. Bedoelde ambte-
naar bezocht - hetgeen in die dagen gebruikelijk bleek - enkele buurlanden en
concludeerde na zijn terugkeer in zijn bezuinigingsrapport onder meer dat - en
het denkbeeld werd door de minister overgenomen - "niet meer kweekscholen
en opleidingsscholen" door de landelijke overheid "worden aangewezen" -
ongeacht of er sprake was van een confessionele of een non-confessionele
onderwijsinstelling - "dan voor de behoefte aan leerkrachten noodig zijn"
(Turksma 1961, 175 e.v.). Deze opmerking werd beschouwd als een aanval op
rooms-katholieke kweekscholen waarvan er op de negenenzeventig oplei-
dingsinstituten die er in Nederland - in de jaren dertig van de twintigste eeuw
- te vinden waren, er drieenveertig geteld konden worden. Deze kweekscholen
gingen er evenwel van uit, dat zij niet alleen te zorgen hadden voor onder-
wijzers op rooms-katholieke scholen, maar ook voor een evenredig deel van
het onderwijzende personeel op openbare scholen, waarop rooms-katholieke
onderwijzers als "katholieke ambtenaren" "in verhouding van het aantal
katholieken, in Nederland woonachtig" (Hengel 1924, 14), recht hadden. Het
525