"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

aanstelling van het bijzonder schooltoezicht een vermindering van het aantal
leden van het rijksschooltoezicht zou inhouden. Deze maatregel zou de "vol-
tooiing beteekenen van de volledige gelijkheid van het bijzonder onderwijs met
het openbare, indien het eerste ook zijn eigen toezicht naar zijn eigen aard zou
mogen uitoefenen en zijn inspecteurs daarbij, althans wat betreft de controle
op het onderwijs in enger zin en op de onderwijzers, een positie zouden inne-
men, geheel gelijkwaardig aan die der inspecteurs van het Rijk. Opgemerkt
werd dat voor gezag en overwicht tegenover onderwijzers en besturen zulk een
officieel karakter van de functie ongetwijfeld profijtelijk zou zijn" (Waal Malefijt
1935, 292). Door rijksschooltoezichthouder Brants - die in 1934 bij zijn aftreden
als rijkshoofdinspecteur van het lager onderwijs door de vereniging het
Christelijk Volksonderwijs tot bijzonder inspecteur werd benoemd - werd
bovenvermeld denkbeeld uit 1920 nog eens naar voren gebracht. Klaarblijkelijk
gaf de landelijke overheid er geen gehoor aan, want in 1927 en 1931 werd bij
diverse gelegenheden vermelde opvatting nog eens herhaald. Het behoort "bij
de principieele aanvaarding van de autonomie, van de souvereiniteit in eigen
kring van het Christelijk onderwijs, dat, met volledige erkenning van het recht
van oppertoezicht der overheid, die het onderwijs bekostigt en voor de volks-
ontwikkeling heeft te waken", de bijzondere inspectie "in handen wordt gelegd
van den kring, die het paedagogisch beginsel, het karakter en de ziel van het
onderwijs bepaalt en daarvoor de verantwoording draagt" (Waal Malefijt 1935,
296). In de jaren dertig van de twintigste eeuw bleek het ministerie van onder-
wijs, evenmin als later - in de jaren zestig - niet overtuigd van de noodzakelijk-
heid of de wenselijkheid tot erkenning en subsidising van de bijzondere in-
spectie over te gaan. Het zou de positie van het rijksschooltoezicht
ondermijnen, terwijl het departement van onderwijs het rijksschooltoezicht
nodig had als administratieve buitendienst, niet alleen van het openbaar onder-
wijs, maar ook van het bijzonder onderwijs. Het ministerie van onderwijs wilde
bij het verzamelen van gegevens over het Nederlandse schoolsysteem niet
afhankelijk zijn van een bijzondere inspectie. De gevraagde versterking van de
positie van het bijzondere onderwijsinspectoraat was een denkbeeld van de bij-
zondere schoolbesturen teneinde meer invloed te hebben op de ontwikkeling
van het bijzonder onderwijs. "We moeten", zo werd in 1931 gestipuleerd,
"eigen schooltoezicht hebben om de paedagogische beginselen, die in 't
gedrang zijn; en om gelijkstelling in betrekking tot de regeering". Het zou de
450