"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

opleiding veranderingen aan te brengen.
Bij het ontwikkelen van onderwijzersopleidingen gingen de schoolopzie-
ners uit van een vorming in de praktijk. Er moest bij de opleiding tot
onderwijsgevende sprake zijn van een praktijkopleiding met een theoretische
component. Andere mogelijkheden werden niet overwogen, tenslotte hadden
enkele schoolopzieners inmiddels enige ervaring met het opleiden van
onderwijzers (Dodde 1968, 138 en 218 e.v.). Het rijksschooltoezicht bepleitte
de oprichting van normaalscholen. Reeds eerder waren er met het oog op het
gewenste samengaan van theorie en praktijk leer- en kweekscholen in het
leven geroepen. Ze waren in 1796 te Amsterdam, Groningen en Haarlem
opgericht, in 1800 te Leiden, in 1801 te Rotterdam, in 1804 te Den Haag en in
1806 te Delft (Turksma 1961, 18 e.v., en Wolthuis 1982, 280). Er was sprake
van particulier initiatief dat veelal gedragen werd door de AAaatschappij tot
Nut van J t Algemeen. De leer- en kweekscholen waren normaalscholen waar-
van het onderwijsprogramma niet slechts gericht was op het leren beheersen
van de didactiek van de hoofdvakken lezen, schrijven en rekenen, maar tevens
op het verwerven van opvoedkundig-onderwijskundige informatie en inzicht.
De opleiding kon gekwalificeerd worden als een brede beroepsopleiding. Het
was er de oorzaak van dat in 1806 werd bepaald, dat de onderwijzer-opleider
een bepaalde graad van opleiding moest kunnen aantonen alvorens zich "op
het aankweeken van leerlingen tot schoolmeesters" te "mogen toeleggen".
De onderwijzer-opleider moest een gekwalificeerde onderwijzer zijn. In 1806
merkte de Zuid-Hollandse commissie van onderwijs in dit verband op, dat
geen "school-onderwijzer" "zich op het aankweeken van leerlingen tot
schoolmeesters" zal "mogen toeleggen, tenzij hij den" - nog nader aan te
geven - "hoogsten of tweeden rang bezitte of daartoe door de commissie van
onderwijs gequalificeerd zij" (ARSZh 30).
De normaalscholen - de leer- en kweekscholen - waren een succes. Het leid-
de er zelfs toe dat de landelijke overheid de leer- en kweekschool te Haarlem
overnam en er in 1816 een rijksleer- en kweekschool van maakte. Het was een
modelnormaalschool. Kwekelingen die in Haarlem school hadden gegaan, wer-
den veelvuldig gevraagd elders in het land de functie van onderwijsgevende te
aanvaarden. Verondersteld werd zelfs dat zij niet alleen goede onderwijzers
waren, maar dat zij ook in staat waren als opleiders op te treden. De Utrechtse
provinciale commissie van onderwijs nodigde in 1827 een als bekwaam bekend
181