"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

"eene onpasselijkheid door de derdedaagsche koorts" en "bezetting op de
borst" (ARSNhb 36) en schoolopziener Wertz klaagde in 1810 dat hij "weder
hevig gekwelt" werd "met rheumatique pijnen" (ARSNh 51). Uiteindelijk was
de schoolopziener in zijn inspectorale werkzaamheden een op zichzelf staande
functionaris. In dit verband zou gesproken kunnen worden - als in de tijden
van de abt-onderwijsopziener en de scholasticus-onderwijsopziener - van een
individueel onderwijstoezicht, omdat de schoolopziener in zijn werkzaamheden
niet alleen op zichzelf aangewezen was, maar bovenal gericht was op het
microniveau van het onderwijs.
De districtsschoolopzieners waren lid van een landelijk inspectiecorps. Elf
provinciale onderwijscommissies vormden het rijksschooltoezicht van het lager
onderwijs en het voortgezet lager onderwijs. Van landelijk overleg was echter
nauwelijks sprake. In de eerste helft van de negentiende eeuw kwamen de
schoolopzieners - en dan nog slechts hun vertegenwoordigers - als collectivi-
teit tijdens algemene vergaderingen niet meer dan zesmaal bijeen, te weten
vijfmaal ten behoeve van de inhoudelijke uitwerking van de wetten op het
lager onderwijs in het tijdvak 1801 tot 1805 (Dodde 1968, 24 e.v.) en eenmaal
in 1814, na de stichting van het Koninkrijk der Nederlanden, voor de
herbevestiging van de wet op het lager onderwijs van 1806 (ARSU 118).
Uiteindelijk was de aandacht van veel schoolopzieners niet verder gericht dan
op hun districtsscholen of zelfs slechts op de onderwijsinstituten die gelegen
waren in de nabijheid van hun woonplaats. Het rijksschooltoezicht controleer-
de en beoordeelde het onderwijzende personeel, de leerlingen en de
onderwijsinstituten van het Nederlandse territorium, maar elke schoolopziener
beschikte slechts over een begrensd inspectiegebied. Een zeker isolement kon
de functie van schoolopziener niet ontzegd worden, een isolement dat enigs-
zins doorbroken werd door schriftelijke contacten met zijn collega-schoolop-
zieners van de provinciale commissie van schooltoezicht. Om de school-
opzieners de gelegenheid te geven een bredere kijk te krijgen op het
Nederlandse schoolsysteem dan op de scholen uit hun naaste omgeving, stelde
schoolopziener Van Swinderen in 1829 voor om te komen tot uitwisseling van
informatie tussen de provinciale onderwijscommissies door toezending van
hun jaarlijkse onderwijsverslagen. Dit denkbeeld vond echter geen genade in
de ogen van hoofdinspecteur Van den Ende. De inspecteur van het lager en
voortgezet lager onderwijs achtte een dergelijke onderneming niet van werke-
222