"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

lichamelijke opvoeding. Met deze ontwikkeling manifesteerde het rijksschool-
toezicht de behoefte zich uit te breiden en alle vormen van onderwijs onder
inspectoraal toezicht te plaatsen, zelfs een sector van het onderwijs die niet in
het middelpunt van de onderwijsbelangstelling stond.
De toevoeging van de inspectiesector van de lichamelijke opvoeding aan
het rijksschooltoezicht werd noodzakelijk geacht met het oog op de psychoso-
matische gesteldheid en ontwikkeling van leerlingen. De aandacht van de
onderwijsinspectie diende niet alleen gericht zijn op het onderwijsleerproces van
onderwijsgevenden en onderwijsvragenden, maar ook op deelnemende leerlin-
gen als zodanig. De toenemende aandacht voor de fysiologische en psychische
conditie van onderwijsvragenden vanaf het laatste kwart van de negentiende
eeuw maakte de oprichting van een inspectiesector van de lichamelijke opvoe-
ding noodzakelijk. Tot ver in de twintigste eeuw bleek de invloed van de hygie-
nisten van de vorige decennia met hun scholenbouwvoorschriften en aanwijzin-
gen voor schoolhygiene. Hun opvattingen hadden - in de eeuw van het kind -
vooral betrekking op kinderen in de leeftijdsperiode van de lagere school. Daar
werden de lichamelijk zwakken opgemerkt. Het leidde vanaf 1904 (OV 1963,
167) tot het benoemen van onder meer schoolartsen en schooltandartsen.
Onderwijzers gingen met hun leerlingen naar het badhuis. Ook begeleidden ze
hen naar het zwembad. Gemeentebesturen organiseerden voor behoeftige leer-
lingen uitdelingen van kleding en voedsel. In het laatste kwart van de negen-
tiende eeuw werden tevens lichamelijke oefeningen voor leerlingen van belang
geacht. Het zou als vak in het onderwijsprogramma moeten worden opgeno-
men, zodat het als een preventie fungeren kon tegen de weinig gunstig
maatschappelijke omstandigheden waaronder vele kinderen in de Nederlandse
samenleving opgroeiden. Sedert 1857 werden "vrije en orde-oefeningen der
gymnastiek" in de wet op het lager onderwijs vermeld. De verplichting tot het
geven van gymnastieklessen werd evenwel tot 1897 uitgesteld. Daarna kon de
districtsschoolopziener, als de omstandigheden - het ontbreken van een gym-
nastiekruimte bijvoorbeeld - daartoe aanleiding gaven, telkens voor een periode
van vijf jaar dispensatie verlenen (Dodde 1871, 108/15). Het resultaat was, dat
het vak lichamelijke oefening niet of nauwelijks werd opgenomen in het
onderwijsprogramma van de lagere school, mede doordat leermiddelen ontbra-
ken. Er werd vele malen vrijstelling gegeven. Bovendien genoten andere vak-
ken, zoals rekenen en taal, de voorkeur.
537