"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

aan de protestants-christelijke opvattingen over opvoeding van met name J.
Waterink als het geven van leiding "aan den wordenden mensch", het
"Verbondskind" (Waterink 1929, 414), teneinde "zijn taak als mensch te kun-
nen vervullen" (Waterink 1926, 35), aan de rooms-katholieke inzichten van N.
Perquin als het bieden van hulp aan het kind door "de voor de uitgroei van het
kind verantwoordelijke personen opdat het volwassen worde" (Perquin 1962,
38), aan de joods-protestantse denkbeelden van Ph. Kohnstamm als het
opvoeden van het kind tot "een mens in wording" die "zonder anderen lastig
of ten laste te vallen, de diepste hem bereikbare innnerlijke vrede" vond
(Kohnstamm 1956, 136) en aan de protestants-christelijke visie van MJ.
Langeveld als het kind te helpen "zedelijk zelfstandig" (Langeveld 1945, 113)
te worden. De humanist H. Nieuwenhuis had in zijn "Algemene inleiding"
opgemerkt dat een opvoeding "altijd Christelijk, mohammedaans, humanis-
tisch", "marxistisch", "aristocratisch, democratisch, boers, dorps of groot-
steeds" (Nieuwenhuis 1964, 35) was. Een alomvattende definitie zou, naar de
opvatting van Nieuwenhuis, niet mogelijk zijn, hetgeen inspecteur Van der
Velde ertoe verleidde naast de reeds genoemde omschrijvingen van opvoeding
een humanistische interpretatie te plaatsen, te weten het kind helpen "op de
weg naar verwerkelijking van de waardelevende en waardescheppende per-
soon" (Gelder e.a. 1968, 20). De voor alle opvoeding en onderwijs belangrijke
fenomenen waren in elk geval een opvoedeling en een leerling die onder lei-
ding van een opvoeder en een onderwijsgevende tot volwassenheid gebracht
werden, waarbij deze opvoedeling en deze leerling blijk gaven zelf iemand te
willen zijn, constructief te willen deelnemen aan het maatschappelijke leven en
waarden en normen te willen verwerkelijken (Langeveld 1945, 23, 35 en 37).
Voor inspecteur Van der Velde was het evident dat de pedagogische activitei-
ten voor zover die zich voor deden in de werkzaamheden van het rijksschool-
toezicht, bepaald werden door een christelijk-humanistische levensopvatting
(Van Gelder e.a. 1968,32).
Veel inspecteurs stemden in met de denkbeelden van Nederlandse
pedagogen, al waren er nuanceverschillen. Zich beroepend op de pedagoog
Langeveld ging inspecteur Van der Velde voor een nadere aanduiding van het
begrip opvoeding uit van de pedagogische antropologie, zoals deze door de
Utrechtse pedagoog in de jaren vijftig en zestig van de twintigste eeuw was
aangeboden. Diens antropologie lag in het verlengde van Kohnstamms opvat-
453