"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

ten te beperken, nam in de loop van de vijftiende en zestiende eeuw de hoe-
veelheid onderwijsinstituten toe. De controle op de oprichting van met name
lagere vormen van onderwijs bleek verre van effectief (Esseboom 1995, 125).
Het plaatselijke schoolsysteem bestond na enkele decennia uit een veelheid
van kleine-kinderscholen voor leerlingen van vijf tot zeven jaar, lagere scholen
- Duytse scholen genoemd - voor leerlingen in de leeftijd van zeven tot tien of
twaalf jaar en Franse scholen en Latijnse scholen voor leerlingen die in leeftijd
varieerden van tien tot vijftien of zeventien jaar (Dodde 1997a, 79 e.v).
Sommige Franse scholen en Latijnse scholen combineerden ook nog het lager
onderwijs en voortgezet onderwijs in een onderwijsinstituut.
Nieuw waren de verschillende onderwijsinstituten niet. Elke soort had zijn
geschiedenis. Instellingen als kleine-kinderscholen zouden er al sedert om-
streeks 1245 zijn geweest (Verbeeten 1937, 4 e.v.). Moeders die niet alleen
binnenshuis, maar ook buitenshuis werk moesten verrichten, zochten naar ver-
zorgsters - bewaarsters - voor hun kleintjes. Bewaarschooltjes voldeden aan
die behoefte. Deze schooltjes werden in de periode van omstreeks 1400 tot
1600 in de gestructureerde gelaagdheid van het Nederlandse schoolsysteem
als onderste onderwijslaag opgenomen. De kleintjes werden er beziggehouden
met zingen en met het leren van gebeden. Sommige bewaarsters leerden de
kinderen ook de letters van het alfabet. Na de bewaarschool volgde de lagere
school. Het waren veelal op zichzelf staande onderwijsinstituten. In de loop
van de zestiende eeuw waren in enkele steden namelijk de lagere klassen van
de Latijnse school afgestoten om een Duytse school te worden voor lager
onderwijs. Ongeveer twee eeuwen later bleek deze Duytse school een viertal
vormen van lager onderwijs te omvatten, te weten particuliere scholen voor
lager onderwijs, stedelijke armenscholen, kerkelijke armenscholen en wees-
huisscholen. Armenscholen waren onderwijsinstituten bestemd voor kinderen
van bedeelde armen en armlastige arbeiders. Het stadsbestuur en het kerkbe-
stuur zorgden voor hen. Weeshuisscholen waren onderwijsinstituten die deel
uitmaakten van tehuizen voor verweesde meisjes en jongens. Sommige wees-
huizen hadden een ruimte vrijgemaakt om er door de zogenoemde binnenva-
der en zijn assistenten onderwijs te laten geven aan kinderen van wie een of
beide ouders overleden waren. Particuliere lagere scholen waren onder-
wijsinstituten die tegemoet kwamen aan de onderwijsverlangens van gegoede
ouders voor hun kinderen. Afhankelijk van de hoogte van het schoolgeld kre-
53