"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

Deventer en W. van Oomen te Roozendaal (Stokman 1942, 8). Ze bleken alien
voorstander van een openbare algemeen-christelijke school, waar geen onder-
wijs gegeven werd in dogmatismen. Het uitgangspunt van de landelijke over-
heid was dat op scholen "daargelaten" diende te worden "al het leerstellige,
dat, door de onderscheidene kerkgenootschappen verschillend wordt begre-
pen" (Hoorn 1907, 89). De schoolopzieners waren geen voorstanders van
afzonderlijke joods-orthodoxe, protestants-christelijke of rooms-katholieke
scholen. Ze werden op deze positiebepaling uitgekozen. De Drentse commissie
van onderwijs schreef dan ook in 1829 uit overtuiging in haar jaarverslag dat
het de plicht van onderwijsgevenden was "om allerlei kinderen nuttig te zijn",
op grond waarvan zij zich dienden te onthouden van godsdienstige bespie-
gelingen. Zij dienden "dagelijks eene beoefenende godsdienstigheid, eene blij-
de betrachting van de voorschriften des Christendoms den Christen-kinderen"
in te prenten, "het welke dezen voor hun volgend leven voor schadelijke uiter-
sten en redelooze afwijkingen in het godsdienstige" beveiligden. Ten "opzigte
van de kinderen der Joden" moesten de onderwijsgevenden "zorgvuldig ver-
mijden hetgeen dezen of hunne ouders met reden zou kunnen ergeren".
Godsdienstonderwijs was een aangelegenheid van de afzonderlijke kerkge-
nootschappen. De school moest zich, naar de opvatting van het rijksschooltoe-
zicht, niet bezighouden godsdienstige onderwerpen waarover leerlingen zich
geen oordeel konden vormen. De zogenoemde protestants-christelijke "sepa-
ratisten" - de Afgescheidenen - die hun kinderen sedert de jaren dertig van de
negentiende eeuw van school hielden, omdat er geen dogmatisch Christendom
gepresenteerd werd, werd door de schoolopzieners verweten de "zaak der
ware verlichting" (ARSDa 6) te hinderen. Inspecteur Wijnbeek verzette zich
tegen gemeentebestuurders en kerkelijke leiders die, zoals in 1841 in het
rooms-katholieke Overijsselse Borne en het Gelderse Afferden bleek, geschie-
denislessen afwezen en geen onderwijs in zingen toestonden, omdat hierin een
poging gezien werd kinderen vertrouwd te maken met de calvinistische visie
op historische gebeurtenissen en met het protestants-christelijk kerkgezang
(Reinsma 1965, 94 e.v.). Schoolopzieners streefden er naar confessioneel
onderwijs op algemeen-christelijke openbare scholen zoveel mogelijk te
voorkomen. Weliswaar was er in 1798 een scheiding uitgesproken tussen kerk
en staat, het weerhield er de landelijke overheid - met name hoofdinspecteur
Van den Ende - niet van een voorkeur te hebben voor overwegend protes-
124