"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

maatregel toe. Met voldoening maakte inspecteur Van der Heim melding van
het "besluit van enkele gemeenten" in zijn provincie Zuid-Holland "om reeds in
1859" - twee jaren na aanname van de vierde wet op het lager onderwijs - "de
school voor alien gratis open te stellen" (ABiZd 358, 8). Het bevorderde het
schoolbezoek, zoals Zeeuwse schoolopzieners in 1864 berichtten aan hun in-
specteur C.M. van Visvliet (ABiZd 539, 25). Schoolgeld belemmerde veel ouders
hun kinderen naar school te sturen. De financiele positie van protestants-chris-
telijken en rooms-katholieken was verre van solide, zodat het openbaar onder-
wijs - doordat deze vorm van onderwijs gratis was of slechts een gering school-
geld vroeg - de voorkeur kreeg. Als reactie hierop werd vanaf 1864 door de
protestants-christelijke elite gepleit voor een verplichte schoolgeldheffing voor
de openbare school en subsidising van het bijzonder onderwijs. Sedert 1866
drong ook de rooms-katholieke elite daarop aan. Voor beide vormen van
onderwijs diende naar hun beider opvatting het schoolgeld gelijk te zijn. Deze
opvatting vond bij de landelijke overheid geen gehoor. Door een bewindsman
werd opgemerkt, dat "de eisch om uit openbare kassen offers te brengen, ten
einde mededinging der bijzondere scholen te steunen", "noch billijk, noch
grondwettig" (Hentzen 1925, 19) was. Sommige gemeentebesturen volgden
evenwel het verlangen van de protestants-christelijke en rooms-katholieke
kerkleiders. Tot ergernis van de Zuid-Hollandse inspecteur M.P. Lindo werd in
een kleine gemeente van zijn provincie "het heffen van schoolgeld doorge-
dreven", "tegen den zin van den burgemeester, alleen met het doel om vele
kinderen, die thans kosteloos onderwijs op de openbare school genieten, te lok-
ken naar de bijzondere school" (ABiZd 572). Gedeputeerde Staten van Zuid-
Holland staken er echter een stokje voor. Het gemeentelijke voorstel werd ver-
nietigd. In 1889 werd echter door de landelijke overheid aan een deel van het
financiele verlangen van de confessionelen tegemoet gekomen. De schoolwet
van dat jaar bepaalde dat op de openbare scholen schoolgeld gevraagd moest
worden, terwijl de bijzondere scholen tevens in aanmerking kwamen voor gel-
delijke ondersteuning. Ze konden aanspraak maken op gelijke rijkssubsidie voor
wat betreft de salariering van het onderwijzende personeel.
De klachten over het schoolgeld en de vraag naar subsidie bleven even-
wel bestaan. Gemeentebesturen minimaliseerden het bedrag van het school-
geld voor de openbare school, terwijl de inmiddels verstrekte subsidies door
confessionele groeperingen onvoldoende geacht werden. Financiele middelen
267