"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

Duidelijk was dat zich binnen het rijksschooltoezicht een wijziging van
opvatting had voorgedaan, waaraan de politieke functies van enkele onder-
wijsinspecteurs en schoolopzieners niet vreemd leek. Ook in het parlement
werd leerplicht meer en meer gezien als het enige middel tegen schoolverzuim.
Het was dan ook nauwelijks verbazingwekkend dat tegen het einde van de
negentiende eeuw schoolopziener J.H. Blum zich als lid van het parlement voor
leerplicht uitsprak, evenals veertien andere parlementarier-schoolopzieners als
W.C.A.A. van Ekenstein, W.H. de Beaufort, J.Chr. Fabius, AJ.W. Farncombe San-
ders, J.A. van Gilse, H.F. Hesselink van Suchtelen, J.E. Huydecoper van Maars-
seveen en Nigtevecht, H.Ph. de Kater, A.P. Kerdijk, H.F. Lambrechts, A. Moens,
A. van Naamen van Eemnes, A.M. Sassen, Fr.X.A. Verheijen en J.B.AJ.M.
Verheijen.
In het laatste kwart van de negentiende eeuw werd het denkbeeld van
leerplicht geaccepteerd. Het merendeel van de leden van het rijks-
schooltoezicht meende inmiddels dat er geen ander middel zou zijn dan leer-
plicht. Twee schoolopzieners - te weten Fr.H. van Beijma thoe Kingma en Ph.
van Blom (Det 1983, 45 e.v.) - waren hen in deze opvatting voorgegaan; in
1869 hadden ze de vereniging "Het Nederlandsche Schoolverbond" opgericht
die onder meer bedoeld was om het schoolverzuim te bestrijden. Een groot
aantal schoolopzieners - onder anderen Fr.G.B. van Bleeck van Rijsewijk, J.A.
van Deventer, P. Hofstede de Groot, R.Ch. Nieuwenhuis, P. Romeijn, CJ. Vail-
lant, J.C. Vethake en J.Zaaijer Azn (Veld 1987, 235) - namen in plaatselijke
afdelingen van "Het Nederlandsche Schoolverbond" bestuursplaatsen in. Het
tegengaan van schoolverzuim bleek echter niet voldoende. De opvolger van
"Het Nederlandsche Schoolverbond", te weten de vereniging "Volksonder-
wijs", vroeg de landelijke overheid om maatregelen die tot invoering van leer-
plicht zouden leiden. Weer Net het rijksschooltoezicht - bij monde van de
schoolopzieners I.Fr. van Humalda van Eijsinga, J. van de Veen, CJ. Picke en A.
Moens (Veld 1987, 64) - van zich horen. Bezwaren maken tegen de invoering
van de leerplicht had geen zin meer. Dat was, naar het inzicht van de
schoolopziener Adr.G.A. Sloet tot Oldhuis in 1891, achterhaald. Het wachten
was op "eene wet op den leerplicht". Het onderwijsverslag van de landelijke
overheid over 1891 berichtte in dit verband dat "de overtuiging van de
noodzakelijkheid hiervan" "dagelijks meer veld" won "bij de leden van het
schooltoezicht" (OV 1891, 205). Het rijksschooltoezicht leek bekeerd.
283