"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

waren de concretiseringen van de onderwijsinspectie. In dit verband werd
gesteld dat voor de functie van schoolopziener "alleen mannen in aanmer-
king" kwamen, "die zekeren leeftijd hebben bereikt en door kundigheden en
maatschappelijken stand eenig ontzag inboezemen" (BHTSG 1855, 463).
Bedoelde schoolopzieners moesten als in vroeger dagen een functionaris met
status zijn. Ze "zouden gekozen moeten worden uit mannen van onderschei-
den stand en betrekking, maar wier belangstelling in de groote zaak van het
volks-onderwijs algemeen erkend" (BHTSG 1856, 672) werd. Het was er de
reden van dat voor de nevenfunctie van districtsschoolopziener en na 1878
voor arrondissementsschoolopziener "doctoren in de regten, letteren en
medicijnen, enkele burgemeesters" (Hemkes 1870, 14) gevraagd werden.
Voor zover kon worden nagegaan, waren de schoolopzieners mannen van een
hooggeplaatst maatschappelijk niveau - sommigen waren van lage adel - met
bij hun benoeming ongeveer veertig tot vijftig jaar oud.
4.4.5 Bijzondere onderwijscommissies
De structuur van het rijksschooltoezicht met drie niveaus van onderwijsin-
spectie, zoals die in de wetten van 1857, 1863 en 1876 was vastgelegd, ver-
toonde veel overeenkomsten met die van 1806. Grote veranderingen hadden
zich in de opbouw van het rijksschooltoezicht in de loop van de negentiende
eeuw niet voorgedaan. Slechts de titulatuur veranderde. Schoolopzieners wer-
den inspecteur, districtsschoolopziener en arrondissementsschoolopziener. Ook
de introductie van plaatselijke schoolcommissies in de wet op het lager onder-
wijs in 1857 - vanaf 1878 werden zij als commissies van onderwijs aangeduid -
was een herhaling van een voorschrift uit de wet op het lager onderwijs uit het
begin van de negentiende eeuw. De wet van amanuensis Van den Ende van
1806 was een gedegen wet gebleken en werd in 1857 grotendeels gecontinu-
eerd. Evenals toen werd er ook ditmaal in een lang wetsartikel opgemerkt dat er
in alle gemeenten een plaatselijke schoolcommissie voor het lager onderwijs
diende te zijn. Later kwamen daar, waar nodig, een plaatselijke commissie voor
het middelbaar onderwijs en een plaatselijke commissie voor het voorbereidend
hoger onderwijs bij, die "een nauwkeurig toezicht" dienden uit te oefenen "op
alle scholen in de gemeente" waar onderwijs gegeven werd. De leden van de
commissies bezochten de scholen "ten minste twee malen J s jaars". Verder
zorgden ze "dat de verordeningen op" het onderwijs "stipt nagekomen wor-
250