"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

dagen, op verstandig lezen dat zich manifesteerde door "op meer natuurlijken
toon" lezen door de leerlingen, "zoodat men hooren kan, dat de leerlingen
den zin van het gelezene vatten" (ABiZe 1003, 14). Eenvoudig bleek dat niet
te zijn, want de "slechte uitspraak, die in sommige gedeelten" van met name
de provincie Zeeland - maar ook elders - "heerscht", zo wist inspecteur Visvliet
in 1860 mede te delen, "oefende ook op het lezen eenen nadeeligen invloed
uit" (OV 1860, 92). De strijd tegen het dialect - leerlingen moest ook in de
tweede helft van de negentiende eeuw en de eerste decennia van de twintig-
ste eeuw geleerd worden algemeen beschaafd Nederlands te spreken - leken
de inspecteurs vooralsnog te verliezen. Tijdens hun jaarlijkse vergadering van
1865 merkten zij op dat alom - "in alle provincies" - geklaagd werd "over de
moeijelijkheid om tot een beschaafde uitspraak te komen door het overwinnen
van de plaatselijke eigenaardigheden". Het leek hun zelfs een onmogelijkheid,
omdat de "stand, waaruit vele" onderwijzers "voortkomen", meebracht, "dat
zij buiten de school een plat dialect hooren en gebruiken, en de eenmaal aan-
genomen gewoonte moeijelijk afleeren" (NJB 1865, 10). Het had tot gevolg
dat nog in 1905 geklaagd werd over "het hooren spreken van" "een van de
Nederlandsche taal sterk afwijkend dialect" (OV 1905, 347).
4.7.3.2 Nederlandse taal
De aandacht voor de betekenis van de inhoud van een te lezen tekst leid-
de er toe dat de onderwijzer door de schoolopziener aangespoord werd zich te
richten op "het zoogenaamde woordverklaren". Leerlingen moest de betekenis
van de woorden en zinnen geleerd worden. Sommige onderwijzers overdreven
deze betekenisverklaringen in hun onderwijs. De leerlingen worden in dat geval,
zo deelde de inspecteur Behrns in 1875 mee, "herhaaldelijk, na eenige woorden
lezens, over den vorm, de beteekenis, het gebruik van het een of ander woord,
op allerlei wijze en somtijds zoodanig onderhouden en ondervraagd, dat voor
hen alle zinsverband verloren gaat". Hoewel er aan deze werkwijze bezwaren
verbonden waren, bracht bedoelde benaderingswijze de onderwijzer tot het
"onderwijs in de nederlandsche taal voor eerstbeginnenden" (OV 1875, 130),
zoals het landelijke onderwijsverslag meldde. In 1886 merkte inspecteur
Verheijen terecht op, dat elke goed behandelde leesles "tegelijkertijd eene
uitstekende les in de Nederlandsche taal" (ABiZe 1003, 24) was. Als leerboekjes
werden daarbij onder meer gebruikt taalwerkjes uit de serie "Onze Taal" van
349