"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

(Dodde 1997b, 1 e.v.). Mocht er behoefte aan zijn, dan namen zij een geeste-
lijke in dienst die in de toenmalige internationale taal - het Latijn - hun admini-
stratief-juridische en commercieel-economische zaken regelde. Naast hun
Latijnschrijvende administrateur hadden landeigenaren een pastor in huis, die
hen bijstond in geestelijke aangelegenheden waarbij uitleg van Gods Woord
van belang was. Indien de landeigenaren dat gewenst vonden, bezochten hun
kinderen een kapittelschool of een kloosterschool. Veelal werd volstaan met
een huisonderwijzer die zijn pupillen lezen en schrijven leerde.
Het aantal onderwijsinstituten dat van tijd tot tijd door de kerkelijke visi-
teurs bezocht werd, was beperkt. Tot het begin van de dertiende eeuw telden
de Nederlanden ongeveer vijfentwintig kloosterscholen (Schoengen 1942, 7
e.v.) en een twintigtal kapittelscholen (Schoengen 1911/1915, 187 e.v.). Aan
elk onderwijsinstituut was een onderwijsgevende verbonden die leiding gaf aan
het onderwijs. De benoeming van het onderwijzende personeel lag op voorstel
van de abt en de bisschop in handen van de kloosterorde en van het kapittel. Zij
kozen uit het beschikbare monniken- en kanunnikenbestand van klooster en
kerk. Over een benoeming tot onderwijsgevende in het klooster pleegde de
provinciaal en het definitorium - de voorzitter en zijn bestuur - van het gebied
dat aan de kloosterorde was toegewezen (Lansink 1967, 38), overleg met de
abt. De aanstelling van een onderwijsgevende aan de kapittelschool was een
aangelegenheid van de leden van het kapittel onder leiding van de bisschop. De
aanstaande onderwijsgevende moest passen in het corps van kanunniken. De
benoeming van het onderwijzende personeel werd uiteindelijk bezegeld met
een eed van trouw aan het kloosterlijke en kerkelijke gezag (Fortgens e.a. 1953,
127). Wanneer de onderwijsgevende niet voldeed, volgde een soortgelijke pro-
cedure. Zijn ontslag werd besproken met de provinciaal en het definitorium van
de kloosterorde of maakte deel uit van het overleg tussen de leden van het
kapittel. Beide instituties zorgden goed voor de ontslagene. Hij werd op een
andere plaats in het klooster of in het kapittel opgenomen en ingezet.
Noch met de benoemingsprocedure, noch met het ontslag hadden de
visiteurs van de kloosterscholen en de kapittelscholen iets van doen. Ze verna-
men slechts welke onderwijsgevende in de kloosterschool en kapittelschool
werkzaam was en of hij, naar het oordeel van de abt of de bisschop, bekwaam
was zijn taak naar behoren uit te voeren. Slechts een enkele maal zagen zij de
onderwijsgevende aan het werk. De visiteurs registreerden, maar spraken vrij-
wel geen oordeel uit over de kwaliteit van het onderwijs, tenzij er sprake was
24