"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

Paries orationis quot sunt? Octo.
Quae? Nomen pronomen verbum
adverbium participium coniunctio
praepositio interiectio.
Hoeveel woordsoorten zijn er? Acht.
Welke? Naamwoord, voornaamwoord, werkwoord,
bijwoord, deelwoord, voegwoord,
voorzetsel, tussenvoegsel.
Uitvoeriger waren "De partibus orationis" van Bonifatius of de grammati-
ca van Donatus "Ars grammatica major" (Fortgens 1956, 23 e.v., en
Schoengen 1911/1915, 87 e.v.). Ook van deze ontwikkeling van het lezen
maakten de visiteurs op gezag van de abt en de bisschop aantekeningen in
hun visitatierapport.
Uit het gebruik van genoemde grammaticaboeken bleek dat leerling-
monniken en leerling-kanunniken niet-christelijke studiepublicaties ter hand
mochten nemen. Aan de leerling-kanunniken werd in ruimere mate zelfs ken-
nisname van profane literatuur toegestaan (Bartelink 1986, 16 e.v.). Voor hen
was het lezen van de "fraaie letteren" van Romeinse auteurs zelfs verplichte
leerstof (Schoengen 1911/1915, 193 e.v.). Bij de onderdelen logica en kerkge-
schiedenis werd gebruik gemaakt van "Categoriae" en "De interpretatione"
van Aristoteles en van de "Historia ecclesiastica" van Cassiodorus. Kerkzang
kreeg een theoretische grondslag door het werk "De musica" dat Boethius had
geschreven. Als deze werken niet beschikbaar waren of - wat waarschijnlijker
lijkt - te moeilijk werden gevonden voor leerling-kanunniken, kregen ze
bewerkingen van genoemde publikaties in handen. In de achtste eeuw schreef
Alcunius er een aantal, waaronder "De Orthographia", "De Rhetorica" en "De
Dialectica" (Schoengen 1911/1915, 128 e.v.). Over de aanwezigheid en het
gebruik van al deze publicaties werden de visiteurs door de abt en de bisschop
gemformeerd. Dat was voldoende. De uitgaven hadden ook hun een brede
cognitieve vorming verschaft.
Behalve de verwerving van de leesvaardigheid moesten de leerling-mon-
niken en leerling-kanunniken ook de vaardigheid van het schrijven en daarna
nog de rekenvaardigheid geleerd worden. Genoemde leerstofonderdelen wer-
den na elkaar onderwezen en geleerd. Het schrijfonderwijs was een moeizaam
en langdurig leerproces van pennensnijden, inktmaken en letters, woorden en
zinnen tekenen. Schrijven was kalligraferen van teksten, waaronder bijbeltek-
29