"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

werden. Veel gemeenten gingen in die dagen in een hoog tempo over tot het
bouwen van schoolgebouwen (Jacobs 1996, 95). Deze successen stemden het
rijksschooltoezicht tevreden. Aanvankelijk noteerde inspecteur Kroon, dat de
bijzondere school voor kinderen van R.K. ingezetenen te Zutphen "in wel niet
afkeurenswaardige, maar toch zeer ongeschikte localen gevestigd" was. "Ook
daar is", zo berichtte hij met tevredenheid, "verbetering gekomen". "Een
nieuw schoolgebouw is opgerigt, 't welk in drie vertrekken is verdeeld, die
door tusschenschotten van elkaar gescheiden zijn" (ABiZd 566, 18 e.v.). Het
nieuwe schoolgebouw leidde met zijn tussenschotten tot een klassikale opzet
van het onderwijs. Bij het ontwerpen en uitvoeren van schoolplannen werd in
toenemende mate rekening gehouden met andere inzichten omtrent het klas-
sikale onderwijs dat in de loop van de tijd gestalte kreeg in afzonderlijke
klassenlokalen voor afzonderlijke leerjaren.
Het rijksschooltoezicht slaagde er niet steeds in de situatie van het
Nederlandse schoolsysteem te veranderen en te verbeteren. Er werd dan ook
kritiek geuit op het functioneren van het rijksschooltoezicht. In felle bewoor-
dingen merkte Hemkes op dat het rijksschooltoezicht niet aan de verwachtin-
gen beantwoordde. In dit verband werd geattendeerd op het grote verloop
onder de schoolopzieners. Drie jaar na de invoering van de vierde wet op het
lager onderwijs - in 1860 - was een vierde deel van hen reeds vervangen.
"Wat moet er op die wijze op den duur wel van het toezigt worden?" vroeg
Hemkes zich af. De vele mutaties leidden tot verminderd schoolbezoek. De
rijksschooltoezichthouders waren lang niet altijd in de gelegenheid de scholen
tweemaal per jaar, zoals voorgeschreven was, te bezoeken. Hemkes veron-
derstelde, dat ze, kortom, niet in staat waren "den bloei van het onderwijs" te
bevorderen.
Uit de verslagen van de inspecteurs bleek echter genoegzaam dat het
rijksschooltoezicht een sterke betrokkenheid toonde met het onderwijsmicroni-
veau van de klas en het onderwijsmesoniveau van de school. Dat was zijn
werkterrein en het zou zijn werkterrein blijven. De inspecteurs van het middel-
baar onderwijs wezen de leraren op het grote aantal - een derde gedeelte -
zittenblijvers, de te omvangrijke hoeveelheid huiswerk dat ze - soms voor meer
dan drie uur - leerlingen meegaven, hun wijze van lesgeven dat te monolo-
gisch en te weinig dialogisch was, de geringe oefenmogelijkheden ter bevorde-
ring van de spreekvaardigheid van de leerlingen en de noodzaak leerlingen een
391