"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

aan het schoolgebouw en aan de schoolmeubelen plaatsgevonden hadden"
(Bruijel-Van der Palm e.a. 1986, 15), had het lager onderwijs over het alge-
meen niet of nauwelijks de beschikking over schoolgebouwen en onder-
wijsruimten die gebouwd en ingericht waren ten behoeve van het onderwijs.
Decennia lang moesten schoolopzieners in hun rapporten schrijven, dat alle
"de scholen" zich kenmerkten door een algemeen euvel, "welke minder aen
onwillenheid, dan onvermogen" moest "geweten worden: bouwvalligheid der
school-vertrekken" (Dodde 1968, 218).
De situatie van de Latijnse scholen was beter dan die van de onder-
wijsinstituten van het lager onderwijs. De rector en zijn preceptoren hadden de
beschikking over afgestane kloosters (Esseboom 1995, 329) en verlaten heren-
huizen (Bastiaanse 1985b, 131). Ze werden als prestigieuze onderwijsinstituten
door de gemeentebesturen bevoorrecht. De Latijnse scholen kregen gebouwen
toegewezen, die met geringe financiele uitgaven geschikt gemaakt konden
worden voor het geleerdenonderwijs. Van grote ruimten in oude kloosters en
huiskamers in verlaten herenhuizen werden klaslokalen gemaakt, waarin de
rector en zijn preceptoren zonder al te grote aanpassingen aan leerlingen klas-
siek onderwijs konden geven. Optimaal was deze situatie voor het onderwijs
overigens niet. Inspecteur Wijnbeek berichtte in 1840 dan ook met name over
de lokalen van de Haarlemse Latijnse school dat ze "van eene kloosterachtige
somberheid" (RWB, 371) waren. De Latijnse school in Leeuwarden noemde hij
in 1832 "donker en onaangenaam" (RWB 375). In vergelijking tot de scholen
voor lager onderwijs mocht de toestand van de Latijnse scholen echter niet
slecht genoemd worden. Inspecteur Wijnbeek beperkte zich dan ook met een
enkele mededeling over de scholenbouw voor deze onderwijsinstituten in zijn
verslagen. Over schoolgebouwen bestemd voor het lager onderwijs was hij
uitvoeriger en toonde hij zich verre van tevreden. Het "schoollokaal" in
Loenen vond hij "slecht en bekrompen". In Velddriel had de wind "vrijen
ingang door de gebroken ramen en scheuren in den muur". In Buiksloot was
het lokaal "laag en donker" (Reinsma 1965, 17 e.v.). Ook over de kwaliteit
van de schoolgebouwen voor het voortgezet lager onderwijs liet inspecteur
Wijnbeek zich zelden uit. Bij deze sector van onderwijs was de situatie van de
schoolruimten gecompliceerder, omdat de onderwijsgevende van een bijzon-
dere school van de tweede klasse zelf voor onderwijsruimte moest zorgen. Hij
was veelal eigenaar van het schoolgebouw. De "schoolvertrekken van de
204